«Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατον να πας». Αυτή η φράση του Καζαντζάκη είναι ο τίτλος της αυτοβιογραφίας του.
πώς κατάφερε με τις πολιτικά φορτισμένες ταινίες του, να αφήσει την σφραγίδα του στο σύγχρονο κινηματογράφο. Θα τα πει και ο ίδιος στην παρουσίαση της την Δευτέρα στις 7.00 μ.μ στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας. Μαζί του θα βρίσκονται ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός και ο κριτικός κινηματογράφου Γιάννης Ζουμπουλάκης.
«Πόσο ηλίθιος τίτλος» αποφαίνεται ο Κώστας Γαβράς κοιτώντας το εξώφυλλο του «Ζ». Είναι το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού που του έχει δώσει ο αδερφός του για το ταξίδι της επιστροφής του από την Αθήνα στο Παρίσι. Έχοντας αφήσει την πατρίδα του από το 1955, δεν γνωρίζει τίποτα για την δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Μπορεί ο πατέρας του να ήταν αντιβασιλικός και υποστηρικτής του ΕΑΜ κατά την διάρκεια της κατοχής, αλλά ο ίδιος ξέρει ελάχιστα για την κατάσταση στην Ελλάδα. Άλλωστε ο δικός του κόσμος είναι τα στούντιο και οι κινηματογραφικές αίθουσες. Και οι - όχι και τόσο πετυχημένες- ταινίες που έχει ήδη γυρίσει, το νουάρ «Διαμέρισμα δολοφόνων» και το φιλμ για την Αντίσταση «Ένας άνθρωπος παραπάνω» αφορούν τη Γαλλία τη χώρα που του έμαθε πώς να κάνει κινηματογράφο.
Το «Ζ» τον συναρπάζει, το τελειώνει το ίδιο βράδυ. Και την επομένη το πρωί γίνεται στην Ελλάδα το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Οπότε για τον Γαβρά είναι πλέον ζήτημα τιμής να γυρίσει σε ταινία την ιστορία της δολοφονίας ενός βουλευτή της αριστεράς από δεξιούς παρακρατικούς.
Οι παραγωγοί προσπαθούν να τον αποτρέψουν. «Είναι μία ταινία χωρίς κεντρικό χαρακτήρα και χωρίς ερωτική ιστορία σε μία άγνωστη χώρα, με μη ικανοποιητικό τέλος» του λένε. Όμως το Εθνικό Κέντρο Κινηματογράφου της Γαλλίας εγκρίνει την προκαταβολή και τα γυρίσματα ξεκινούν στο Αλγέρι, τη μεσογειακή πόλη που θυμίζει κάπως την Θεσσαλονίκη.
Ενώ προετοιμάζει τα γυρίσματα τον προλαβαίνει η εξέγερση των φοιτητών στο Παρίσι. Θα βρεθεί κι αυτός στους δρόμους μαζί τους εκεί όπου οι διαδηλώσεις θα εξελίσσονται σε «βάρβαρες γιορτές». Ο Γαλλικός Μάης του ’68 και ιδιαίτερα το γνωστό σύνθημα «Να είστε ρεαλιστές, απαιτήστε το αδύνατον» του θυμίζει τη φράση του Νίκου Καζαντζάκη «Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατο να πας». Μία φράση που θα γίνει οδηγός για όλη την μετέπειτα πορεία του.
Κώστας Γαβράς, Υβ Μοντάν
Το «Ζ» ολοκληρώνεται αλλά η διανομή του είναι δύσκολη υπόθεση στη Γαλλία όπου ο συντηρητικός Ντε Γκολ έχει επικρατήσει ξανά. Ο Γαβράς με τους φίλους του κάνει παράνομη αφισοκόλληση στους δρόμους. Η κακοτυπωμένη αφίσα έχει μόνο το γράμμα Ζ πάνω της. Όλοι αναρωτιούνται τι σημαίνει μέχρι που τοιχοκολλείται η κανονική αφίσα για την ταινία όπου πρωταγωνιστούν ο Ιβ Μοντάν, η Ειρήνη Παπά και ο Ζαν- Λουί Τρεντινιάν. Η ταινία αυτή με το υποβλητικό σάουντρακ του Μίκη Θεοδωράκη, θα γράψει τη δική της ιστορία καθώς το 1969 θα πάρει στις Κάννες το βραβείο της Επιτροπης, θα βραβευτεί με το Όσκαρ ξένόγλωσσης ταινίας και θα μετατραπεί σε μία ταινία αναφορά στον αντιδικτατορικό αγώνα αλλά και στην αυθαιρεσία κάθε εξουσίας.
Στην «Αυτοβιογραφία: Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατο να πας» (εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Ωρίων Αρκομάνης) ο Γαβράς διηγείται τις περιπέτειες του από τη στιγμή που πάτησε το πόδι του στο Παρίσι για να σπουδάσει, φοβισμένος και άφραγκος, μέχρι την απόφαση του, καταξιωμένος πια ως σκηνοθέτης, να γυρίσει μία ταινία για την τραγωδία της σύγχρονης Ελλάδας βασισμένη στο βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη το «Ανίκητοι Ηττημένοι».
Ο Γαβράς γράφει χωρίς αναστολές, με ένα παρορμητικό λόγο, διακόπτοντας συχνά μία ιστορία για να διηγηθεί μία άλλη. Έτσι ενώ περιγράφει το γάμο του στο Αλγέρι με την Μισέλ Ρέι, αναφέρεται στην Άνοιξη της Πράγας και την επίδραση που είχε στους αριστερούς διαννοούμενους της Γαλλίας.
Καθώς διηγείται τα γυρίσματα του «Αμήν» όπου έδειξε την συνεργασία των Ναζί με το Βατικανό για την εξόντωση των Εβραίων της Ρώμης κάνει φλασμπακ σε μία εφηβική ανάμνηση. Μία ιστορία όπου μαζί με έναν φίλο του βρέθηκαν στη Γαλλική Πρεσβεία στην Αθήνα για να καταταγούν στη Λεγεώνα των Ξένων, επηρεασμένοι από τη χολυγουντιανή εκδόχή της.
Θυμάται πώς έμαθε την εκλογή του Μιτεράν ως προέδρου της Γαλλίας από ένα τηλεφώνημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές ενώ γύριζε στο Μεξικό τον «Αγνοούμενο» την ταινία του για την ανατροπη του Αλιέντε στη Χιλή. Αλλά θυμάται και πως λογοκρίθηκε με παρέμβαση της Εκκλησίας το φιλμάκι του για τον Παρθενώνα- το οποίο προβάλλεται στο Μουσείο της Ακρόπολης- επειδή απεικόνιζε τους βανδαλισμούς που υπέστη το μνημείο από τους φανατικούς χριστιανούς.
Η αυτοβιογραφία του, είναι η αφήγηση μίας διαδρομής, όπου ανακατεύει τα γεγονότα που έζησε ταυτόχρονα με τους σημαντικούς ανθρώπους που συνάντησε ηθοποιούς, συγγραφείς, σκηνοθέτες αλλά και επαναστάτες που επηρέασαν τις ταινίες του. Στην ταραχώδη πορεία του βρήκε εμπόδια από απρόθυμους χρηματοδότες μέχρι στυγνούς λογοκριτές, αλλά ποτέ δεν έκανε πίσω. Στο πρόλογο του παραθέτει μία ιστορία από την παιδική του ηλικία, που τον καθόρισε. Ήταν περίπου εφτά χρονών όταν ένας μεθύστακας που τον κορόιδευε μαζί με τα άλλα παιδιά άρχισε να τον κυνηγάει. Τρομοκρατημένος άρχισε να τρέχει ώσπου έπεσε ξαφνικά πάνω στον πατέρα του. Αυτός αφού έδιωξε τον τύπο του είπε: «Να τους αντιμετωπίζεις όπως σου έμαθα να κάνεις με τα σκυλιά. Αν τους γυρίσεις την πλάτη θα σε ξεσκίσουν.»
Πηγή: Κριτική βιβλίου: Η «Αυτοβιογραφία» του Κώστα Γαβρά
