Σέλινο, κορίανδρος, κύμινο, μάραθο, σύκο, λινάρι, πιπερόριζα, κάρδαμο, μέντα, φλισκούνι, κρόκος, φασκόμηλο, τερέβινθος, μολόχα. ...
..................................
Αποτυπωμένα στις πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β’ την οποία χρησιμοποιούσαν κατά τη μυκηναϊκή περίοδο για να αποδώσουν την ελληνική γλώσσα που μιλιόταν τότε, τα φυτά, οι καρποί και τα βότανα δεν προορίζονταν μονάχα για τροφή.
Αιώνες πριν τον Ιπποκράτη, που έλεγε πως η τροφή μας είναι το φάρμακό μας, οι γιατροί, επίσημοι και ανεπίσημοι της μινωικής Κρήτης και της μυκηναϊκής Ελλάδας τα χρησιμοποιούσαν και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Ο δρ Αντώνης Βασιλάκης, έκανε πρόσφατα μάθημα στη Σχολή Ξεναγών του Ηρακλείου Κρήτης με θέμα «Υγεία, Γιατροί και Γιατρικά στο Mινωικό και στο Μυκηναϊκό κόσμο» και παρουσίασε σειρά φαρμάκων και τεχνικών που ήταν γνωστά στους γιατρούς: τους ας πούμε επίσημους, των ανακτόρων κυρίως, τους πρακτικούς, όπως και τους μάγους- ιερείς- θεραπευτές. Δεν γνωρίζουμε πώς εκπαιδεύονταν, ούτε πώς ακριβώς έφτιαχναν τα φάρμακά τους, ή ποιες ακριβώς ασθένειες γιάτρευαν με αυτά. Ξέρουμε όμως πως χρησιμοποιούσαν πολλά βότανα ως καρυκεύματα, γιατρικά, ή και για την παρασκευή αρωματικών λαδιών.
Η ανεύρεση των πινακίδων με τη Γραμμική Β’ στις Μυκήνες (το σύστημα γραπτών κατάστιχων) τις καθιστούν κέντρο διακίνησης βοτάνων και μπαχαρικών, όπως λέει ο δρ Βασιλάκης. Ανάμεσά τους είναι και φυτά που δεν παραδόθηκαν στην κεντρική εξουσία, όπως άνηθος και γλυκάνισσος, όμως τα ανιχνεύουν οι αρχαιολόγοι σε αναλύσεις ιζητμάτων σε μαγειρικά σκεύη. «Από άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούσα το όπιο της μήκωνος υπνοφόρου ως καταπραϋντικό πόνων» υπογραμμίζει. «Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε και το μέλι, που είναι γνωστό και μαρτυρημένο από την Αίγυπτο για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Το μέλι είναι φυσικό αντιβιοτικό και το χρησιμοποιούσαν ως καθαρτικό, ως καταπραϋντικό για τις ωδίνες, ως αλοιφή επούλωσης τραυμάτων και στη θεραπεία των ματιών, και σε διάφορα σκευάσματα αναμειγμένο με ελαιόλαδο ή ζωικό λίπος.»
Ο μέσος όρος ζωής των ανθρώπων της μινωικής Κρήτης ήταν χαμηλός, μέχρι τα 30 με 35 χρόνια. Οι κάτοικοι των ανακτόρων λόγω καλύτερης σίτισης, όπως συνάγεται από τις μελέτες, αντιμετώπιζαν λιγότερες ασθένειες, τουλάχιστον από όσες ανιχνεύονται στα οστά. Επίσης, είχαν καλύτερες θεραπείες σε κατάγματα και επεμβάσεις στο κρανίο.
Στον χώρο του Αιγαίου έχουν βεβαιωθεί αρρώστιες που αφήνουν σημάδια στα οστά (ελονοσία, σιδηροπενική αναιμία, πολυομυελίτιδα, φυματίωση, σταφυλόκοκκος, σαλμονέλα, αβιταμινωση, σκορβούτο, μεταστατικός καρκίνος των οστών, οστεοαρθρίτιδες κ.α. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για επιδημίες όπως η χολέρα και ο τύφος που συνήθως υπάρχουν σε αστικούς πληθυσμούς με υποβαθμισμένο επίπεδο ζωής.
Το... Κολωνάκι είχε απείρως καλύτερη διαβίωση. Αλλά στις φτωχές κοινότητες της υπαίθρου, η υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού, «οι συνθήκες υγιεινής και η έλλειψη συχνά κατάλληλου νερού σε συνδυασμό με φτωχή, ανισόρροπη και συχνά μόνο εποχική δίαιτα, σίγουρα είχαν επιπτώσεις στον πληθυσμό που θα είχε ασθενή αντίσταση σε επιδημίες, όπως η δυσεντερία, τα σκουλήκια στα έντερα και ο τέτανος» σημειώνει ο αρχαιολόγος. «Σίγουρα και οι παιδικές αρρώστιες, όπως η διάρροια, η διφθερίτιδα, ο βήχας και κόκκινος πυρετός θα απέβαιναν συχνά μοιραίες. Από την άλλη μεριά το υπερπόντιο εμπόριο θα είχε εισαγάγει και εξαπλώσει επικίνδυνους μικροοργανισμούς από άλλες χώρες.»
Ένα παράδειγμα, είναι ο οικισμός των εργαζομένων κοντά στη μεταλλουργική εγκατάσταση στο Χρυσοκάμινο της Ιεράπετρας, που έδωσε στους επιστήμονες την αρχαιότερη μαρτυρία στην Κρήτη για ύπαρξη φαρμάκων και ιαματικών αλοιφών, μαρτυρία που ανάγεται στο 2000 π.Χ.
Η δουλειά ήταν σκληρή και είχαν πάρει μέτρα για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από την πολύωρη έκθεση σε σκληρή και επίπονη σωματική εργασία και από την έκθεση σε ψηλές θερμοκρασίες. Είχαν δυσπεψία, κακώσεις στα χέρια και στα πόδια, αναπνευστική λοίμωξη, αγγειοπάθεια, νευρικές διαταραχές, πονοκεφάλους, ξηρότητα λαιμού και ζάλη και χρησιμοποιούσαν αντίδοτα και αλοιφές.
Οι θεραπείες απαιτούσαν και επεμβάσεις. Το αρχαιότερο δείγμα χειρουργικού τρυπανισμού έχει ανακαλυφθεί στο ταφικό σπήλαιο/ οστεοφυλάκιο του Αγίου Χαράλαμπου στο οροπέδιο Λασιθίου και χρονολογείται στα 1850 π.Χ. Τα αμέσως μετά αρχαιότερα δείγματα τρυπανισμού προέρχονται από τον ταφικό Περίβολο Β των Μυκηνών, ενώ τρυπανισμοί υπάρχουν και σε κρανία από το νεκροταφείο των Αρμένων.
Η αρχαιότερη απεικόνιση παθήσεων μελών του σώματος προέρχεται από τα μινωικά ειδώλια και ημίτομα ανδρικά και γυναικεία από ιερά κορυφής της παλαιοανακτορικής περιόδου στο Τραόσταλο Ζάκρου, στον Πετσοφά Παλαικάστου και το Βρύσινα Ρεθύμνου (2000-1700 π.Χ.) Πρόκειται για: το ειδώλιο της καθιστής γυναίκας με το πρησμένο πόδι που έπασχε από ελεφαντίαση ή από καρκίνο του συκωτιού το παραμορφωμένα πρησμένο χέρι που έπασχε από λέπρα ή σοβαρή αρθρίτιδα τα ειδώλια του κάτω μέρους του σώματος από χαλκό και πηλό με οπή ανάρτησης και το ειδώλιο γυναίκας με πολλαπλές αρρώστιες.
Η αρχαιότερη απεικόνιση τραύματος στην εξοχή είναι σε ένα όμορφο κορίτσι (ή θεά κατά μια ερμηνεία) που τραυματίστηκε στο νύχι του ποδιού της που αιμορραγεί, όπως εικονίζεται σε θηραϊκή τοιχογραφία του 17ου αι. π.Χ.. Στη νεοανακτορική Φαιστό (1550 π.Χ. περίπου) βρέθηκε πίθος με επιγραφή σε Γραμμική Α στον οποίο, κατά την ανάγνωση του Γκάρεθ Ουενς, καταγράφεται ένας γιατρός από τη Φαιστό με το όνομα Σίμας. (Αντίθετα με τη Γραμμική Β/ η Γραμμική Α δεν έχει απoκρυπτογραφηθεί και δεν γνωρίζουμε αν χρησιμοποιήθηκε για την απόδοση ελληνικής γλώσσας. Τη μελετά ο Γκάρεθ Οουενς.
Σε ιατρικό πάπυρο που βρίσκεται στο Λονδίνο και χρονολογείται γύρω στα 1550 π.Χ. καταγράφεται -στη μινωική γλώσσα- “… ένα καθαρτικό φάρμακο ..που είναι σαν τα φασόλια από τη χώρα των Keftiu (Κρήτη) …”. «Είναι σοβαρή μαρτυρία για την ανταλλαγή βοτάνων ή και φαρμάκων ανάμεσα στην Κρήτη και την Αίγυπτο, που ήταν τα χρόνια εκείνα η κιβωτός των ιατρικών και φαρμακευτικών γνώσεων» λέει ο δε Βασιλάκης. «Η ασθένεια ήταν μια ασιατική παραλλαγή της σχιστοσωμίασης, μιας ασθένειας του αίματος που προκαλείται από παράσιτα.»
Σημαντικά είναι και τα γραπτά κατάλοιπα. Ο κ. Βασιλάκης αναφέρει πως σε πινακίδες της Γραμμικής Β από την Πύλο, την Κνωσό και τις Μυκήνες υπάρχει το όνομα i-ja-te ιητήρ (ιατήρ-ιατρός).
Μια γυναίκα που ζούσε στα ανάκτορα των Μυκηνών περί το 1550 π.Χ. είχε ένα τέλεια θεραπευμένο τριπλό κάταγμα στο δεξιό βραχιόνιου, μια περίπτωση που δεν μπορούσε να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο. Αντίθετα, σε νεκροταφεία της Λέρνας και της Ασίνης, τα κατάγματα είχαν αποκατασταθεί «με λαθεμένη επανένωση και φανερή δυσλειτουργία».
Από το Ναύπλιο, προέρχονται εκπληκτικά ευρήματα. Στην ανατολική πλαγιά του Παλαμηδιού όπου εκτεινόταν μεγάλο νεκροταφείο λαξευτών και θαλαμωτών και λακκοειδών της μυκηναϊκής περιόδου, υπάρχει τάφος με ιατρικά εργαλεία (λαβίδες, μαχαιρίδια, μεγάλη οδοντωτή λαβίδα- διαστολέα, οπεις, τριπτήρες). Είναι εν πολλοίς πανομοιότυπα όχι μόνον με τα ευρισκόμενα στα Ασκληπιεία, αλλά και με όσα χρησιμοποιούσαν οι γιατροί εκατό χρόνια πριν.
«Η ανακάλυψη αυτή έρχεται να βεβαιώσει το μύθο που θέλει τον Παλαμήδη να ήρωα- θεότητα, φημισμένο εφευρέτη, σοφό, γιατρό, αστρονόμο, γραμματικό, φιλόσοφο» τονίζει ο κ. Βασιλάκης. Ο Παλαμήδης έλαβε μέρος και στον Τρωικό πόλεμο.
