την ελληνική ιστορία, «εποπτεύει» από ψηλά το έργο των συνεργατών του
και των νέων αρχαιολόγων που προετοιμάζονται κάθε καλοκαίρι στη Βεργίνα.
Στις 30 Μαρτίου 1992 ο καθηγητής Μανώλης Ανδρόνικος έφυγε από τη ζωή έχοντας ανασύρει από τη λήθη της τέφρας τη μορφή του Φιλίππου του Β΄ μέσα από τον βασιλικό τάφο ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας.
Ήταν μεσημέρι στις 8/11/1977 όταν ο Ανδρόνικος και οι συνεργάτες του άνοιξαν τον τάφο ΙΙ στη Βεργίνα. «Ποτέ δεν είχα φανταστεί τέτοια ασύλληπτη εικόνα» έγραψε…
«Όταν σήμερα βλέπω κόσμο να έρχεται εδώ πέρα και να θαυμάζει αυτό το ανάκτορο, αυτά τα ερείπια, λέω μέσα μου πως κάτι βοήθησα κι εγώ για να έχουν τη δυνατότητα κι άλλοι άνθρωποι να χαρούν και να κερδίσουν…» (Ο Μανώλης Ανδρόνικος στην εκπομπή Μονόγραμμα της ΕΡΤ)
Στις 8 Νοεμβρίου του 1977, ο Μανόλης Ανδρόνικος και οι συνεργάτες του άνοιξαν την πόρτα του ασύλητου τάφου στη Βεργίνα, που είχε σφραγιστεί πριν από 2.300 χρόνια.
«Πήρα το τσαπάκι της ανασκαφής, που έχω μαζί μου από το 1952, έσκυψα στο λάκκο και άρχισα να σκάβω με πείσμα και αγωνία το χώμα κάτω από το κλειδί της καμάρας. Ολόγυρα ήταν μαζεμένοι οι συνεργάτες μου. (…) Συνέχισα το σκάψιμο και σε λίγο ήμουν βέβαιος. Η πέτρα του δυτικού τοίχου ήταν στη θέση της, απείραχτη (…)
-Είναι ασύλητος!
-Είναι κλειστός!
Ήμουν ευτυχισμένος βαθιά. Είχα λοιπόν βρει τον πρώτο ασύλητο μακεδονικό τάφο. Εκείνη τη στιγμή δεν ενδιαφερόμουν για τίποτε άλλο. Εκείνη τη νύχτα -όπως και όλες τις επόμενες- στάθηκε αδύνατο να κοιμηθώ περισσότερο από δυο τρεις ώρες. Γύρω στις 12, τα μεσάνυχτα, πήρα το αυτοκίνητο και πήγα να βεβαιωθώ αν οι φύλακες ήταν στη θέση τους. Το ίδιο έγινε και στις 2 και στις 5 το πρωί. Οπωσδήποτε, συλλογιζόμουν, μέσα στη σαρκοφάγο πρέπει να κρύβεται μια ωραία έκπληξη. Η μόνη δυσκολία που συναντήσαμε ήταν πως την ώρα που ανασηκώναμε το κάλυμμα, είδαμε καθαρά πια το περιεχόμενο και έπρεπε να μπορέσουμε να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας και να συνεχίσουμε τη δουλειά μας, μόλο που τα μάτια μας είχαν θαμπωθεί απ’ αυτό που βλέπαμε και η καρδιά μας πήγαινε να σπάσει από συγκίνηση. Μέσα στη σαρκοφάγο υπήρχε μια ολόχρυση λάρνακα.
Επάνω στο κάλυμμά της ένα επιβλητικό ανάγλυφο αστέρι με δεκάξι ακτίνες, και στο κέντρο του ένας ρόδακας. Με πολλή προσοχή και περισσότερη συγκίνηση ανασήκωσα το κάλυμμα με το αστέρι πιάνοντάς το από τις δυο γωνίες της μπροστινής πλευράς. Όλοι μας περιμέναμε να δούμε μέσα σ’ αυτήν τα καμένα οστά του νεκρού. Όμως αυτό που αντικρίσαμε στο άνοιγμά της μας έκοψε για μιαν ακόμη φορά την ανάσα, θάμπωσε τα μάτια μας και μας πλημμύρισε δέος: πραγματικά μέσα στη λάρνακα υπήρχαν τα καμένα οστά. (…)
Αλλά το πιο απροσδόκητο θέαμα το έδινε ένα ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βελανιδιάς που ήταν διπλωμένο και τοποθετημένο πάνω στα οστά. Ποτέ δεν είχα φανταστεί τέτοια ασύλληπτη εικόνα. Μπορώ να φέρω στη συνείδησή μου ολοκάθαρα την αντίδραση που δοκίμασα καθώς έλεγα μέσα μου: «Αν η υποψία που έχεις, πως ο τάφος ανήκει στον Φίλιππο, είναι αληθινή -και η χρυσή λάρνακα ερχόταν να ενισχύσει την ορθότητα αυτής της υποψίας- κράτησες στα χέρια σου τη λάρνακα με τα οστά του. Είναι απίστευτη και φοβερή μια τέτοια σκέψη, που μοιάζει εντελώς εξωπραγματική”. Νομίζω πως δεν έχω δοκιμάσει ποτέ στη ζωή μου τέτοια αναστάτωση, ούτε και θα δοκιμάσω ποτέ άλλοτε». Αποσπάσματα από το βιβλίο του Μανόλη Ανδρόνικου «Το Χρονικό της Βεργίνας» (εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης).
Λίγες μέρες αργότερα με τα μάτια της παγκόσμιας αρχαιολογικής κοινότητας στραμμένα στην αίθουσα Τελετών του παλαιού κτηρίου της Φιλοσοφικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Μανώλης Ανδρόνικος κάνει τη δήλωση που σφραγίζει την αρχαιολογική έρευνα: «Στηριγμένος λοιπόν σε ισχυρές αρχαιολογικές ενδείξεις, νομίζω πως έχω το δικαίωμα να πω ότι ο μεγάλος μακεδονικός τάφος μπορεί να ανήκει στον Φίλιππο Β΄».
Μπορεί να έχουν ακουστεί φωνές αμφισβήτησης σχετικά με το πρόσωπο του Φιλίππου και η έρευνες για το νεκρό του βασιλικού τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας να μην έχουν σταματήσει – με ποιο πρόσφατη τη νέα ανθρωπολογική ανάλυση οστών από τις δυο χρυσές λάρνακες που βρέθηκαν στον τάφο. Μπορεί η ανάλυση του αρχαίου DNA των οστών που βρέθηκαν εκεί ακόμα να εκκρεμεί. Χωρίς καμία αμφιβολία, ωστόσο, η ανακάλυψη του Μανώλη Ανδρόνικου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες της επιστήμης της αρχαιολογίας του 20ου αιώνα. Δεν ήταν μόνο τα ευρήματά του, ωστόσο. Ήταν και η επιμονή, η υπομονή, η αφοσίωση, το μεράκι, όπως ο ίδιος είχε πει που τον σφράγισαν, αλλά κι αυτό το ανεπανάληπτο επιστημονικό ήθος που κληροδότησε στους φοιτητές και συνεργάτες του.
Γνωρίζω το βάσανο που πέρασε ο Ανδρόνικος
«Πέρασα την αγωνία του Μανόλη Ανδρόνικου για την πρόταση του Φίλιππου», έχει πει στο TheTOC.gr η τότε φοιτήτρια του Ανδρόνικου, σήμερα ομότιμη καθηγήτρια στο ΑΠΘ, Στέλλα Δρούγου. «Ο Μανώλης Ανδρόνικος ξεπέρασε τον μέσο όρο του αρχαιολόγου διότι είχε την τόλμη να κάνει ένα βήμα παρακάτω με βάση ένα ασύλητο τάφο (τα ευρήματα τα είχε μπροστά στα μάτια του!) Αν τότε ήμουν ο υπεύθυνος αρχαιολόγος δεν θα τολμούσα να προχωρήσω σε τέτοια πρόταση. Όμως γνωρίζω το βάσανο που πέρασε ο Ανδρόνικος….»
Ο Μανώλης Ανδρόνικος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 73 ετών. Η πολιτεία τον βράβευσε με τον Μεγαλόσταυρο του Φοίνικα στις 17 Μαρτίου 1992, δώδεκα μέρες πριν το θάνατό του. Μέχρι και το τέλος της ζωής του ήταν μόνιμος κάτοικος Θεσσαλονίκης, επί της οδού Παπάφη.
