Του Νίκου Τσούλια
Θα την συναντήσεις και στα πιο καλά σχολεία και στις πιο πνευματικά καλλιεργημένες μικρο-κοινωνίες. Θα απορήσεις για την...
έκταση και την ένταση που μπορεί να πάρει. Θα ανησυχήσεις για την αδυναμία επούλωσης των πληγών που αφήνει.
έκταση και την ένταση που μπορεί να πάρει. Θα ανησυχήσεις για την αδυναμία επούλωσης των πληγών που αφήνει.
Και τελικά θα αγνοείς και την τραυματική εμπειρία που αφήνει σε βάθος χρόνου, γιατί ο μαθητής θα έχει φύγει προ πολλού από το σχολείο.
Η περιθωριοποίηση των μαθητών από μαθητές παραμένει εδώ και χρόνια πολλά ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα του σχολείου. Αναπτύσσεται και εξαπλώνεται με μια καρκινική τάση και πλήττει με τον πιο οξύ τρόπο την ψυχική εικόνα των θυμάτων. Και το πιο οδυνηρό στοιχείο που αφήνει σα σημάδι είναι ότι ακυρώνει την αυτοπεποίθηση και τη δημιουργική διάθεση των παιδιών που θα δεχτούν το πλήγμα της περιθωριοποίησης.
Και όλα αυτά συμβαίνουν είτε στην παιδική είτε στην εφηβική ηλικία, στις περιόδους της αυξημένης ευαισθησίας και της εκρηκτικής συγκρότησης της προσωπικότητας του ανθρώπου, στις περιόδους όπου η ευαισθησία και η αβεβαιότητα πλημμυρίζουν την πνευματική ωρίμανση του ατόμου.
Το μεγάλο ερώτημα είναι το εξής: Πώς ο νεανικός κόσμος οδηγείται σε τόσο ακραίες απαξιωτικές συμπεριφορές; Από πού αφορμάται και εκδηλώνει τόσο βάρβαρες αντιλήψεις και πρακτικές; Είναι έμφυτες αυτές οι αντι-ανθρώπινες συμπεριφορές ή ενσωματώνονται στον παιδόκοσμο αδιόρατα αλλά και πανίσχυρα από το παρακμιακό αξιακό φορτίο της κοινωνίας μας;
Προφανώς στη μαθητική κοινότητα αποτυπώνεται η τραχύτητα των κοινωνικών και ανθρώπινων σχέσεων και εκδηλώνεται το σοβαρό ουμανιστικό έλλειμμα του πολιτισμού μας. Η περιθωριοποίηση στους κόλπους των μαθητών έχει ευρύ περιεχόμενο, μπορεί να περιλαμβάνει σωματικές και πνευματικές ιδιαιτερότητες, «αποκλίνουσες» αντιλήψεις και πρακτικές, πολιτικές και ιδεολογικές θεωρήσεις, σεξουαλικές συμπεριφορές, θρησκευτικές πεποιθήσεις. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τελικά η περιθωριοποίηση μπορεί να εμπεριέχει το σύνολο των δραστηριοτήτων του ανθρώπου.
Είναι αξιοσημείωτο το εξής στοιχείο. Η περιθωριοποίηση παιδιών και νέων από παιδιά και νέους είναι πολύ πιο ακραία από μια περιθωριοποίηση που μπορεί να γίνει από μεγάλους και αποκτά μια περίεργη σκληρότητα. Το παιδί που θα καταλάβει την απόρριψη από τους ομήλικούς του θα μεταβιβάσει ένα μέρος της σκληρότητας των άλλων στον ίδιο τον εαυτό του τιμωρώντας τον με αντιλήψεις αυτό-απόρριψης και εσωστρέφειας. Το σκληρό περίβλημα της εσωστρέφειας στη συνέχεια μπορεί οδηγήσει το θύμα σε μια συνολική περιστολή των σχέσεών του με σοβαρό ενδεχόμενο την εκδήλωση κάποιου ψυχολογικού προβλήματος (κατάθλιψη κλπ). Η εξωτερίκευση των διάφορων όψεων της προσωπικότητας του ανθρώπου μπορεί να έχει ταυτόχρονα στοιχεία πολύ σκληρά και πολύ ευαίσθητα. Ο άνθρωπος και ειδικότερα το παιδί μπορεί να εκφράσει μεγάλη σκληρότητα προς τους ομήλικούς του, αλλά και να νιώσει υπερβολική πίεση στον κόσμο των ευαισθησιών του. Μπορεί να κινηθεί από τη μια άκρη στην άλλη με φοβερή ευκολία. Μπορεί ο χαρακτήρας του να συνεκφράζει την πιο ανεξήγητη αντίφαση σαν να μη συμβαίνει τίποτα.
Θεωρώ ότι δεν υπάρχει εκπαιδευτικός που δεν έχει βιώσει τη φρίκη αυτού του φαινομένου της περιθωριοποίησης μαθητών από μαθητές. Προσωπικά, κάθε φορά που το αντιλαμβανόμουν ξαφνιαζόμουν από την έντασή του και απορούσα για την αδυναμία μου που δεν προλάβαινα αυτό το φαινόμενο, γιατί προφανώς ήταν ομολογία σαφούς παιδαγωγικής ήττας μου.
Το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να αντιλαμβάνονται ή και να διαισθάνονται τις καρκινικές και δηλητηριασμένες σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Οφείλουν να αναζητούν λύσεις και προς τα δύο άκρα του φάσματος αυτής της περίεργης συμπεριφοράς των μαθητών. Προς την πλευρά των θυτών οφείλουν να σημειώσουν το πού μπορεί να οδηγήσει το θύμα η εκδηλούμενη περιθωριοποίησή τους, να επισημάνουν ότι σε μια άλλη περίπτωση μπορεί «άνετα» να βρεθούν αυτοί στην πλευρά απέναντι πλευρά και να τονίσουν το πώς αλλοιώνεται η ευγενική όψη του χαρακτήρα μας όταν εκδηλώνουμε, αναίτια μάλιστα, εχθρότητα προς τους άλλους. Προς την πλευρά του θύματος οφείλουν να ανιχνεύσουν τρόπους ενθάρρυνσής του, με κύριο στόχο να αμβλύνουν τις επιπτώσεις από την βαρβαρότητα της περιθωριοποίησης και να κλείσουν το συντομότερο δυνατόν την ψυχική επιβάρυνσή του.
Σε κάθε περίπτωση, οι αμφίπλευρες κινήσεις θα πρέπει να κινούνται σε ένα κλίμα αγάπης γιατί δημιουργεί τις καλύτερες προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει ο ορθολογισμός και το αξιακό φορτίο του παιδαγωγικού λόγου. Αν δεν αποδώσει μια τέτοια πρακτική, το σχολείο οφείλει να κινηθεί με τα όποια κανονιστικά και περιοριστικά μέσα διαθέτει. Αν το παιδί – θύμα της περιθωριοποίησης αντιληφθεί ότι το σχολείο δεν μπορεί να το βοηθήσει, τότε δραματοποιεί την όλη κατάσταση και η εμπειρία του θα είναι καταλυτικά τραυματική.
Συχνά διατυπώνεται η άποψη ότι το σχολείο δεν μπορεί να λύνει όλα τα προβλήματα, ότι αυτά τα ζητήματα απαιτούν ειδικούς επιστήμονες και όχι αυτοσχεδιασμούς βασισμένους στην υποκειμενική προσέγγιση και στην όποια εμπειρία των εκπαιδευτικών, και η άποψη αυτή σαφώς είναι ως ένα βαθμό ορθή. Όμως μπορεί να μην επιλύουμε τα όποια προβλήματα, αλλά μπορούμε να τα αμβλύνουμε, μπορούμε να αγωνιζόμαστε για να τα λύσουμε. Και ακόμα, μπορεί να θεωρηθεί σωστός εκπαιδευτικός εκείνος που θα ισχυρίζεται κάθε φορά ότι το όποιο πρόβλημα – πέραν των συμβαινόντων στη σχολική αίθουσα – είναι ευθύνη της πολιτείας και θα κάνει το μάθημά του σαν να μη συμβαίνει τίποτα άλλο πέραν του φαινομενικά ήρεμου σκηνικού της σχολικής αίθουσας;
