Τι γνωρίζουμε για τις ενάλιες αρχαιότητες στον ελληνικό χώρο; Τι μας «λένε» τα αρχαία ναυάγια, οι βυθισμένοι οικισμοί και τα καταποντισμένα σήμερα λιμάνια, που άκμασαν στο.... παρελθόν, αφήνοντας πίσω τους πλήθος καταλοίπων που μαρτυρούν ανθρώπινες δραστηριότητες άλλων εποχών;
Στην ημερίδα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων με τίτλο «Βουτιά στα περασμένα», που πραγματοποιείται σήμερα στο κατάμεστο από κόσμο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης, οι πληροφορίες που αφορούν τα παραπάνω αναδύονται συνεχώς. Όπως ακριβώς και τα ευρήματα που από την ίδρυσή της, το 1976, φέρνει στο φως η Εφορεία, πολύ συχνά με τη συνδρομή ερευνητικών ινστιτούτων εντός και εκτός Ελλάδας, αλλά και ξένων αρχαιολογικών σχολών.
Μεταξύ των ευρημάτων, παλαιότερων και νεότερων, εξαιρετική σημασία έχει το εντυπωσιακό ναυάγιο που εντοπίστηκε κοντά στη Νήσο Περιστέρα στην Αλόννησο και το οποίο φαντάζει επιβλητικά στο βυθό των 30 μέτρων. Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ. αιώνα και αφορά ένα κολοσσιαίο εμπορικό πλοίο, με σκαρί πολύ μεγαλύτερο εκείνων που η επιστημονική κοινότητα των εναλίων αρχαιολόγων γνώριζε, όπως αναφέρθηκε στη σχετική εισήγηση. Η έρευνα, που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90 (υπό τη διεύθυνση της τότε εφόρου, δρ. Ελπίδας Χατζηδάκη) και η οποία μένει να συνεχιστεί, κατέγραψε 3.000- 4.000 εμπορικούς αμφορείς οίνου, φορτίο προερχόμενο από τις αρχαίες οινοπαραγωγικές πόλεις του βορείου Αιγαίου και τα νησιά Σκόπελος και Αλόννησος. Το 2000 άρχισαν να εμφανίζονται τα 82 μικρά κομμάτια ξύλου από το πέτσωμα του πλοίου, το οποίο είχε μήκος 25 μέτρων και βάρος το λιγότερο 150 τόνων, γεγονός που τεκμηριώνει ότι οι Έλληνες ναυπηγοί είχαν εξαιρετικές τεχνικές γνώσεις και ναυπηγούσαν μεγάλα πλοία ήδη από τον 5ο αι. π.Χ.
Οι ενάλιες αρχαιότητες που βρέθηκαν στις θάλασσες της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους, αναφέρθηκαν στην ομιλία του δρ. Στέφανου Παλιομπέη. Δεκάδες οξυπύθμενοι αμφορείς και εκατοντάδες αμφορείς και αγγεία από την περιοχή του Πόρτο Κουφό, της Σάνης, της Καλλιθέας και της Τορώνης φυλάσσονται σήμερα σε αρχαιολογικές αποθήκες, ενώ αίσθηση είχε προκαλέσει το 1999 ο εντοπισμός δύο χάλκινων κορινθιακών κρανών του δεύτερου μισού του 6ου αι. π.Χ. Τα δύο κράνη ανασύρθηκαν από τον θαλάσσιο χώρο της Σκήτης της Αγίας Άννας, από βάθος περίπου 110 μέτρων, μαρτυρώντας την ύπαρξη ναυαγίου πολεμικού πλοίου. Ενάλιοι αμφορείς διαφόρων τύπων και χρονολόγησης κοσμούν σήμερα τη μεγάλη προθήκη της αρχαιολογικής συλλογής της Μονής Βατοπαιδίου, στην περιοχή της οποίας στρέφεται η τρέχουσα υποβρύχια έρευνα, ενώ στους μελλοντικούς στόχους της Εφορείας είναι η καταγραφή των εναλίων αρχαιοτήτων της συλλογής, καθώς και η αναζήτηση στοιχείων για τον πιθανό τόπο ανέλκυσής τους. Πολλά υποσχόμενη φαντάζει επίσης μια έρευνα στη θαλάσσια περιοχή της Παλλήνης, όπου πρόσφατα εντοπίστηκαν τα ερείπια ενός λιθόκτιστου οικισμού 20 στρεμμάτων, γνωστού ως «Κάστρου του Εγκέλαδου», σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Για ενάλιες έρευνες της ελληνικής αποστολής στη θαλάσσια περιοχή του λιμανιού της Αλεξάνδρειας μίλησε ο δρ. Χάρης Τζάλας από το Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας, υπεύθυνος της αποστολής. Όπως ανέφερε ο ιστορικός, η αποστολή συνεχίζει τις έρευνές της αδιάκοπα εδώ και 17 χρόνια, ενώ έως τον Οκτώβριο του 2014 είχαν πραγματοποιηθεί 27 αποστολές διάρκειας περίπου 30 ημερών η καθεμία. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ερευνητές αντισταθμίζονται από τα σημαντικά ενάλια ευρήματα που ανακύπτουν όλα αυτά τα χρόνια, όπως το κατώφλι κολοσσιαίας πόρτας το οποίο προέρχεται πιθανόν από το Μαυσωλείο της Κλεοπάτρας ή ο πύργος και τα σκαλοπάτια ενός πυλώνα που αποτελούσαν τμήμα του ναού της Ίσιδος Λοχιάδος, στην καταποντισμένη σήμερα περιοχή της Άκρας Λοχιάδας.
Η ημερίδα ξεκίνησε με τους καθιερωμένους χαιρετισμούς της διευθύντριας Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Έλενας Κόρκα, του επίτιμου εφόρου Εναλίων Αρχαιοτήτων, πρώτου προϊσταμένου της εν λόγω Εφορείας, Γ. Παπαθανασόπουλου και της σημερινής εφόρου, Αγγελικής Σίμωσι, ενώ ο χαιρετισμός του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού, Νίκου Ξυδάκη, που απουσίαζε για υπηρεσιακούς λόγους, διαβάστηκε από την κ. Κόρκα. «Η Ελλάδα έχει το προνόμιο να ανήκει σε μια μικρή ομάδα χωρών ανά τον κόσμο που διαθέτουν τόσο σημαντικές ενάλιες αρχαιότητες και η μέριμνα γι” αυτές αποτέλεσε από πολύ νωρίς ζητούμενο της Ελληνικής Πολιτείας. Η μέριμνα αυτή αποτελεί οπωσδήποτε και δική μας προτεραιότητα και ήδη υλοποιείται με αποφάσεις μας που έρχονται να ανακουφίσουν μια σειρά προβλημάτων που χρόνιζαν και παρεμπόδιζαν την ορθή λειτουργία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Το πάγιο αίτημα της ειδικής πρόσθετης αμοιβής του καταδυόμενου προσωπικού ικανοποιείται επιτέλους με δίκαιο τρόπο και επιπλέον, η ίδια η Εφορεία επανδρώνεται με το απαραίτητο καταδυόμενο προσωπικό ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις εξαιρετικά μεγάλες απαιτήσεις που επιβάλλει η χωρική της αρμοδιότητα που εκτείνεται σε όλη την ελληνική επικράτεια» αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στον χαιρετισμό του κ. Ξυδάκη.
Η ημερίδα πλαισιώνεται από 31 ανακοινώσεις, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν η ομιλία του αρχαιολόγου Ηλία Σπονδύλη για τον βυθισμένο προϊστορικό οικισμό του Παυλοπετρίου στον κόλπο Νεαπόλεως Λακωνίας, των δρ. Δημήτρη Κουρκουμέλη, Μπγιορν Λόβεν και Παρασκευής Μίχα, καταδυόμενων αρχαιολόγων, για το λιμάνι του Λεχαίου στην Κόρινθο και του καταδυόμενου αρχαιολόγου της Εφορείας, δρ. Γ. Κουτσουφλάκη, για την υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα στον Νότιο Ευβοϊκό. Η ημερίδα θα κλείσει με τις συνεδρίες για τις προοπτικές ανάδειξης των ενάλιων αρχαιοτήτων, καθώς και για τις σύγχρονες μεθόδους στον τομέα της υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας.
