Λέμε «μεγέθυνση» ή «μεγένθυση»; Πότε μπαίνουν διαλυτικά και πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την σωστή κατάληξη των ρημάτων; Πού μπαίνει η απόστροφος και πώς ξεχωρίζουμε τον.... «τέως» από τον «πρώην».
Απαντήσεις σε μερικές από τις συχνότερες γλωσσικές και λεξιλογικές απορίες ώστε να μιλάμε και να γράφουμε σωστά.
Πότε βάζουμε διαλυτικά; Όταν σε μια λέξη υπάρχει δίψηφο φωνήεν (αυ, αι, ει, οι, υι, ου) που δεν προφέρεται σαν ένα, χρησιμοποιούμε διαλυτικά – π.χ. «εξαϋλώνω» αλλά «αυλή». Διαλυτικά μπαίνουν πάντα πάνω από το «ι» ή το «υ». Δεν χρειάζονται τα διαλυτικά, όταν το πρώτο γράμμα του δίψηφου φωνήεντος είναι τονισμένο (π.χ. «άυλος», «νεράιδα»), καθώς και στις λέξεις με «ιυ». Βάζουμε πάντα διαλυτικά όταν γράφουμε τις λέξεις με κεφαλαία, ακόμη κι αν τονίζεται το πρώτο γράμμα του δίψηφου φωνήεντος, καθώς στα κεφαλαία δεν αποτυπώνεται ο τονισμός (π.χ. «γάιδαρος» αλλά «ΓΑΪΔΑΡΟΣ»).
Λέμε «μεγένθυση» ή «μεγέθυνση»; Το σωστό είναι «μεγέθυνση» – λέμε άλλωστε «το μέγεθος» και όχι «το μέγενθος». Το αντίστοιχο ρήμα είναι «μεγεθύνω» και όχι «μεγενθύνω». Λέμε ασχολούμουν ή ασχολιόμουν; Σε περιπτώσεις παρατατικού που δεν γνωρίζετε ποια είναι η σωστή κατάληξη, σκεφτείτε το αρχικό ρήμα: Στην παραπάνω περίπτωση για παράδειγμα το ρήμα είναι «ασχολούμαι» (και όχι «ασχολιέμαι») γι’ αυτό και γίνεται «ασχολούμουν». Αντίθετα, το «γαργαλιέμαι», γίνεται κατ’ αντιστοιχεία «γαργαλιόμουν, γαργαλιόσουν» κ.ο.κ.
Πότε λέμε τέως και πότε πρώην; Την λέξη «τέως» την χρησιμοποιούμε όταν αναφερόμαστε στον «ακριβώς προηγούμενο», ενώ την λέξη «πρώην» για οποιονδήποτε προηγούμενο. Για παράδειγμα, ο Αντώνης Σαμαράς είναι ο τέως πρωθυπουργός, ενώ ο Γιώργος Παπανδρέου είναι πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας.
«Μες στο» ή «μες το»; Η λέξη μέσα, πριν από λέξη που αρχίζει από σίγμα, γίνεται «μες» – και προφανώς η επόμενη μένει όπως ήταν. Γι’ αυτό και το «μέσα στο δωμάτιο» μπορεί να γίνει «μες στο δωμάτιο» αλλά όχι «μες το δωμάτιο». Πριν από λέξη που αρχίζει με φωνήεν το «μέσα» μπορεί να γίνει «μεσ’» – π.χ. «μεσ’ από το παράθυρο» και όχι «μες από το παράθυρο».
Πού μπαίνει η απόστροφος; Η απόστροφος μπαίνει πάντα στη θέση του γράμματος που αφαιρείται. Γι’ αυτό γράφουμε… «γι’ αυτό» και όχι «γι ‘αυτό», αφού το γράμμα που λείπει είναι το άλφα της λέξης «για». Αντίστοιχα, γράφουμε «σου ‘φερα» (η απόστροφος μπαίνει στη θέση του έψιλον της λέξης «έφερα») και όχι «σου’ φερα». Ωστόσο, λέμε «σ’ έφερα» όταν η απόστροφος μπαίνει στη θέση του έψιλον της λέξης «σε» και όχι του «ου» της λέξης «σου».
Του επικεφαλή ή του επικεφαλής; Η λέξη «επικεφαλής» είναι τυπικά επίρρημα, παρ’ ότι χρησιμοποιείται προσδιοριστικά. Γι’ αυτό, δεν κλίνεται όπως τα ονόματα, με διαφορετικές καταλήξεις ανάλογα με την πτώση. Δηλαδή, το σωστό είναι «ο επικεφαλής», «του επικεφαλής», «τον επικεφαλής» κ.ο.κ. και όχι «του επικεφαλούς», «τον επικεφαλή» κλπ. Η λέξη «κεφαλής» παραμένει πάντα στην γενική γιατί έτσι συντάσσεται με το «επί» που προηγείται.
Πηγή: www.in2life.gr
