Ποια είναι τα μορφωτικά του ιδεώδη και ποιες οι κατευθύνσεις αγωγής του πρωτοβάθμιου σχολείου σήμερα;
• Προβάλλει σύγχρονα ιδεώδη ή αναπαράγει τα παλαιά;
• Έχει τη φρεσκάδα της παιδικής ψυχής ή αναδίδει τη δυσοσμία του κατεστημένου;
• Τίνος υπηρέτης είναι το σχολείο; Του παιδιού ή άλλων;
Το σημερινό σχολείο προσπαθεί να τα υπηρετήσει όλα. Και το παιδί και τους «άλλους». Και αυτό είναι εσφαλμένο, διότι μορφωτικά ιδεώδη, που στο παρελθόν επικράτησαν και σήμερα επαναπροβάλλονται, με μεγάλη ή μικρή ένταση σαν νέα πρότυπα μόρφωσης, αποβαίνουν μονομερή και ανεπαρκή, παρά το μορφωτικό στοιχείο που, τυχόν, εμπεριέχουν. Άλλωστε, υπάρχει ο κίνδυνος όταν επιμείνει η παιδεία μας στα διάφορα ιδεώδη, (π.χ. πολιτικά, θρησκευτικά, ατομικά) να κατηγορηθεί ότι επιχειρεί, ενός βαθμού, κοινωνικό έλεγχο.
Η Παιδεία μας δεν θα κατηγορηθεί όμως ποτέ για την αυξημένη προβολή του ανθρωπιστικού ιδεώδους.
Στις μέρες μας, η προβολή του ανθρωπιστικού ιδεώδους είναι περισσότερο από άλλοτε επιτακτική. Η τεχνική και τεχνολογική ανάπτυξη είναι υπέρμετρη. Δεν είναι ισοβαρής με την ανθρωπιστική. Παραμελεί τον άνθρωπο. Τον υποβιβάζει σε αχόρταγο καταναλωτή των προϊόντων που ο ίδιος κατασκευάζει.
Η σύγχρονη τεχνολογία αποξένωσε τον άνθρωπο, τον απομόνωσε στο εργονομικό του γραφείο. Τον έκανε να επικοινωνεί με τα δάχτυλα, με τα πλήκτρα, όχι με τη γλώσσα. Η σύγχρονη μοναξιά ήρθε για να μείνει.
Η σύγχρονη μοναξιά, σαν ομίχλη, σκέπασε όλες τις ηλικίες, περισσότερο τις νεότερες. Πλέον, το μοναδικό φως είναι αυτό της μικρής ή μεγάλης οθόνης αφής.
Παλαιότερα, ήταν αρκετή η επιδίωξη ότι ο σκοπός του δημοτικού σχολείου, είναι η ικανότητα της ανάγνωσης, της γραφής και των τεσσάρων πράξεων της αριθμητικής. Από την αντίληψη αυτή, προήλθε ο όρος «στοιχειώδης εκπαίδευση», που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται.
Στο μυαλό του αληθινού δασκάλου, ο απώτερος σκοπός του σχολείου είναι πολύ πιο ευρύς, από τον στοιχειώδη. Έχει ως έργο του να συμβάλλει, με τον πιο παιδαγωγικό και θεμελιακό τρόπο ενέργειας, στην ανάπτυξη και στην εξέλιξη όλων των παιδικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων, και επί πλέον στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στην ανάδειξη των πολιτιστικών αξιών.
Όμως στο βωμό της παγκοσμιοποίησης οι αξίες ισοπεδώνονται. Μακραίωνες παραδόσεις καταπατούνται, η γλώσσα και η εκπαίδευση θεωρούνται απλώς όργανα ή μέσα που θα βοηθήσουν στην ομοιογένεια των ανθρώπων, σαν να είναι τυποποιημένα βιομηχανικά προϊόντα. Επικρατεί η τυποποίηση των πάντων, ακόμη και των ανθρώπων.
Μόνο σε ένα όνειρο του Orwell, θα ήταν δυνατό να επιβληθεί η σύνθλιψη κάθε διαφορετικότητας ως επικίνδυνης για το σύστημα. Επικίνδυνης γιατί μπορεί να δράσει καταλυτικά και να ανατρέψει τα σχέδια αυτών που θέλουν τον άνθρωπο αμόρφωτο.
Η πρόσκαιρη μόδα που αντικαθιστά την παντοτινή κουλτούρα, η διαφήμιση, τα Μ.Μ.Ε., όλα μαζί σε συνεργασία, αντικαθιστώντας το σχολείο, μαθαίνουν από νωρίς στον πολίτη- καταναλωτή-ψηφοφόρο τον ρόλο που θα παίζει σε όλη του τη ζωή. Τον ρόλο του «ελεύθερου» ανθρώπου, χωρίς όμως πνευματική ελευθερία. Τον ρόλο του ανθρώπου του πλανητικού χωριού.
Αντιθέτως, το πρότυπο του πολίτη, που οφείλει να σφυρηλατήσει το σχολείο, δε θα είναι το τυφλό υποχείριο του marketing, ο πειθαρχημένος καταναλωτής, ούτε ο χωρίς προσωπική γνώμη, υποτελής ενός αυταρχικού κράτους, αλλά ο φύλακας των αιωνίων ηθικών θησαυρών, ο αγωνιζόμενος για την επικράτηση των πνευματικών αξιών.
Το πρότυπο του ανθρώπου πολίτη και όχι του ανθρώπου υπηκόου, είναι η κύρια αποστολή του σχολείου.