Στις πρόσφατες λίστες οργανισμών οι οποίοι πάνε για κατάργηση –και οι υπάλληλοί τους για διαθεσιμότητα/απόλυση- που είδαν το φως της δημοσιότητας, περιλαμβάνονταν και πολιτιστικοί φορείς. Μετά την Παιδεία και την Υγεία που αντιμετωπίζονται ως δαπάνες για το κράτος, ως... βάρη για το οικονομικό πλεόνασμα, τώρα πια στο στόχαστρο του νεοφιλελεύθερου Μητσοτάκη –που έθεσε και το ιδεολογικό ζήτημα διαχωρισμού κράτους και ιδιωτικής πρωτοβουλίας- μπαίνει και ο πολιτισμός.
Μετά την ΕΡΤ και την επίθεση στο βιβλίο (βλ. το σχετικό μας άρθρο η κατάργηση της ενιαίας τιμής στο βιβλίο θα σκοτώσει τις νέες ιδέες!), τώρα στο στόχαστρο των περικοπών και των απολύσεων μπαίνουν η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.
Η νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία της εμπορευματοποίησης των πάντων έχει φτάσει πια σε τέτοιο σημείο παρακμιακής φαυλότητας ώστε ακόμα και ο πολιτισμός ξεπουλιέται. Στη μεταμοντέρνα αντίληψη, η "κουλτούρα" έχει καταστεί προϊόν καθ’ εαυτή: η αγορά έχει γίνει υποκατάστατο του εαυτού της και έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα, σε καταναλωτικό αγαθό.
Εξάλλου, ο μεταμοντέρνος πολιτισμός έχει ταυτιστεί με την κατανάλωση. Ο νεοφιλελευθερισμός θαρρεί ότι μπορεί να παραγάγει πολιτισμό ποιότητας. Στο όνομα της δημοσιονομικής προσαρμογής, η κυβέρνηση περικόπτει ό,τι θεωρεί περιττό, ό,τι μπορούν να εκμεταλλευτούν οι ελίτ. Ετοιμάζεται να παραδώσει στα χέρια των ιδιωτών των ρεάλιτι, του πολιτισμικού βόθρου του σκυλάδικου και των ελιτίστικων κοινωνικών στρωμάτων, το μοναδικό εμπόδιο που αντιστρατεύεται το –κοινωνικό- αίσθημα μελαγχολίας.
Καθημερινά βιώνουμε το βόθρο της μετανεωτερικής τέχνης και την ερημιά της υποκουλτούρας, που μένοντας μακριά από τις λαϊκές ανάγκες προβάλλονται από κάθε μέσο επικοινωνίας. Η λαϊκή και η ποιοτική κουλτούρα μετεξελίσσονται σε εύπεπτο και φτηνής ποιότητας λαϊκίστικο πρότυπο.
Και η κυβέρνηση έχει κάθε λόγο να βάλει στο σκόπευτρο και τον πολιτισμό. Αυτός μόνο συμβάλλει στην ανέλκυση και προβολή μιας σειράς προβλημάτων και προτάσεων που δεν είχαν πρόσβαση στη διατύπωση και στο δημόσιο χώρο και λόγο. Άλλωστε, η ανάδυση του ανέκφραστου αποτελεί σημαντική συμβολή στην επίλυση του προβλήματος της ανισότητας στην πρόσβαση στην παραγωγή προσωπικής γνώμης.
Ειδικά σε μία εποχή όπου τα φεστιβάλ βιομηχανοποιούνται και οι νέοι πολιτιστικοί θεσμοί βρίσκονται στα χέρια της δημιουργικής ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ορίζονται από εργολάβους της (υπο)κουλτούρας, το δημοκρατικό κίνημα πρέπει να διαλέξει το δικό του δρόμο. Μάλιστα, τη στιγμή που ο πολιτισμός συνδέεται με τη νεοφιλελεύθερη αναμόρφωση μέσα από τον πολιτιστικό λαϊκισμό, θα μπορούσε κάποιος να μας θυμίσει ότι τα σημερινά αστικά κέντρα χάνουν τα κέντρα των πολιτισμών τους και αυτά αντικαθίστανται από πολιτιστικά κέντρα.
Άλλωστε, η Τέχνη απελευθερώνει το άτομο και το οδηγεί σε άλλους δρόμους συλλογικών συνειρμών. Είναι επίσης γεγονός ότι η Τέχνη, ως ένα δημόσιο αγαθό, αποτέλεσε εξαρχής ένα βασικό επικοινωνιακό μέσο προώθησης ιδεών και συνεπώς η σύνδεσή της με τις παντός είδους κρατικές αρχές ήταν αναπόφευκτη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πολιτισμός αποτελεί το μεγάλο όπλο εναντία σε κάθε σοκ, ενάντια σε κάθε λογική υποταγής. Είναι ο πιο δημιουργικός χώρος, διακρίνεται από μία δημιουργικότητα που κανένας ιδιώτης δεν μπορεί να αναπαραγάγει, επειδή ακριβώς ο πολιτισμός δεν αποτελεί αντικείμενο προς πώληση ή ενοικίαση.
Μετά την Παιδεία, ο πολιτισμός είναι ο χώρος που αναπτύσσει όσο κανένας άλλος την κριτική ικανότητα του ατόμου. Αποτελούν και τα δύο επενδύσεις μεσοπρόθεσμες στον Άνθρωπο. Η πολιτιστική ανάταση είναι ακριβή -με τη στενή οπτική της σύγχρονης οικονομίστικης λογικής. Ωστόσο, αν θυμηθούμε ότι λειτουργεί προληπτικά, ότι βοηθά στην κριτική ικανότητα, τα κέρδη τούτης της επένδυσης είναι πολλαπλάσια.
Οι προοδευτικοί πολίτες και τα κοινωνικά κινήματα οφείλουν να προστατεύσουν την Τέχνη από τις επιθέσεις του εφήμερου, από την απομόνωση της ριζοσπαστικής συλλογικής σκέψης· να προστατεύσουν τους φορείς της που δέχονται τη νεοφιλελεύθερες επιθέσεις και –οικονομική- λογοκρισία. Η Τέχνη πρέπει να απελευθερωθεί από τις αλυσίδες που της επιβάλλει η κουλτούρα του κέρδους και ο νεοφιλελευθερισμός και επιθετικά να την κάνει κτήμα όλων.
Ας θυμόμαστε, εξάλλου, ότι η λογοκρισία είναι συνηθέστερη σε περιοχές με ασθενή καλλιτεχνικό λόγο και συντηρητικές πολιτικά, καθώς στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της εμφάνισης νέων ιδεών αντιδρούν με τρόπο ηχηρό, ειδικά όταν μισαλλόδοξες ομάδες αποκτούν τηλεοπτικό βήμα στο όνομα της πολυφωνίας. Από τη στατιστική έρευνα διαπιστώθηκε ότι τα έργα που ιστορικά δημιουργούν προβλήματα στις αρχές είναι εκείνα που έχουν επιρροές είτε από τον μαρξισμό είτε από τον φροϋδισμό, που σε συνδυασμό με την κατάργηση των φορμαλιστικών ορίων θέτουν με άμεσο τρόπο προβλήματα ταυτότητας (εθνικής, ηθικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής). Η καλλιτεχνική πρωτοπορία είναι ωστόσο εκείνη που ανοίγει νέους δρόμους στο μέλλον και γόνιμο διάλογο με την ιστορία.
Φωτογραφία: Αγγελική Παναγιώτου/ FosPhotos
