Λόγος και αντίλογος για τον «ξενιτεμό» 543 αριστουργημάτων που θα παρουσιαστούν σε μουσεία του Καναδά και των ΗΠΑ
Της Γιωτας Συκκα
Είναι από τα πιο φιλόδοξα σχέδια του υπουργείου Πολιτισμού των τελευταίων χρόνων.
Ο δανεισμός 543 έργων στο ...
εξωτερικό, αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, ζωγραφικής και κοσμηματοτεχνίας, τα οποία θα ταξιδέψουν σε μουσεία του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών από τον Δεκέμβριο του 2014 έως τον Σεπτέμβριο του 2016. Για πρώτη φορά θα λείπουν από γνωστά μουσειακά ιδρύματα της χώρας τόσο πολλά έργα τέχνης για τόσο μεγάλο διάστημα, χωρίς να βάλουμε το χέρι στην τσέπη.
Ανάμεσά τους, το πιστό αντίγραφο της χρυσής νεκρικής μάσκας του Αγαμέμνονα, η μοναδική σωζόμενη προτομή του Λεωνίδα της Σπάρτης, μια αρχαϊκή Κόρη από το Μουσείο της Ακρόπολης, ένα χρυσό στεφάνι από τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας και άλλα αντικείμενα από 22 μουσεία της χώρας, τα οποία στέλνουμε στην έκθεση «Οι Ελληνες: από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο», που ξεκινάει από τον Καναδά.
Δεν είναι η πρώτη ένδειξη της εξωστρέφειάς μας σ’ αυτό τον τομέα. Το 2011, την ώρα που τα ηλεκτρονικά μέσα εστίαζαν στο Μνημόνιο, η έκθεση «Από τον Ηρακλή στον Αλέξανδρο: Θησαυροί από την βασιλική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, ένα ελληνικό βασίλειο την εποχή της δημοκρατίας», στο Μουσείο Αshmolean, προκαλούσε μεγάλη συζήτηση στην Οξφόρδη. Στο μεταξύ, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είχε θέσει τις βάσεις για συνεργασία με το Λούβρο, με την «Αρχαία Μακεδονία: Στο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου», ενώ την ίδια εποχή η Αθήνα ζούσε την ένταση μιας νέας διοργάνωσης (μαζί με τα πυρά για το κόστος της) με τίτλο: «Ουρανός και Γη. Η τέχνη του Βυζαντίου από ελληνικές συλλογές», που τώρα φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον. Ομως και στη γειτονική Βουλγαρία έφτασαν οι αρχαιότητές μας, στην έκθεση «Σφραγίζοντας την Ιστορία. Θησαυροί από τα ελληνικά μουσεία», που μετά τη Φιλιππούπολη παρουσιάζεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Σόφιας.
Πολιτιστική διπλωματία
Μεγάλος αριθμός έργων βρίσκεται ήδη στο εξωτερικό, ενώ άλλα περιμένουν σειρά για το δικό τους ταξίδι. Για τον Καναδά, από το πρώτο μουσείο της χώρας φεύγουν 148 έργα, από το Αρχαιολογικό Θεσσαλονίκης 121, από το Νομισματικό 30, από το Μουσείο Ηρακλείου 18 κ.ά. «Πρόκειται για μια εθνική προσπάθεια», είπε ο υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος. Ομως τι μένει στις προθήκες των μουσείων και ποιο θα είναι το «αντίδωρο» για όσα δανείζουμε; Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Καναδικού Μουσείου Πολιτισμού Mark O’ Neill, στην τελετή υπογραφής του συμβολαίου δανεισμού, είπε απλώς πως γίνονται συζητήσεις για εκθέσεις, μία εκ των οποίων αφορά τον πολιτισμό των Haida. Αρκεί;
«Η Ελλάδα χρησιμοποιεί αυτές τις εκθέσεις σε μια λογική πολιτιστικής διπλωματίας εξωτερικής πολιτικής», λέει στην «Κ» η γ.γ. του ΥΠΠΟ Λίνα Μενδώνη. Φέρνει μάλιστα ως παράδειγμα την έκθεση του Βυζαντίου, η οποία σε λιγότερο από ένα μήνα ξεπέρασε τους 40.000 επισκέπτες αποσπώντας ολοσέλιδα στις Washington Post, New York Times, Wall Street Journal κ.α. «Οι ίδιες εφημερίδες μπορεί να κριτικάρουν τη χώρα μας για άλλα ζητήματα, αλλά την επαινούν γι’ αυτά που μπορεί να διοργανώσει», λέει η ίδια. Και επισημαίνει ότι η έκθεση θα συνεχίσει στο Λος Αντζελες και στο Σικάγο, καθώς και ότι οι αφίσες και οι καταχωρίσεις που θα υπάρχουν παντού «είναι τεράστια διαφήμιση για τη χώρα. Ο τουρισμός άλλωστε είναι ο τομέας που μπορεί να σε οδηγήσει πιο γρήγορα απ’ οποιονδήποτε άλλον στην ανόρθωση της οικονομίας». Υπάρχει και ένα ισχυρό πολιτικό επιχείρημα: ο τονισμός της ελληνικότητας των Μακεδόνων βασιλέων σε όλη αυτή την εκστρατεία δημοσιότητας είναι πολύ χρήσιμος σε τόπους με έντονη σκοπιανή προπαγάνδα.
Αδειάζουν οι προθήκες
Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: σε μια εποχή που, σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία, καταγράφεται αύξηση 17,2% στους επισκέπτες των μουσείων το πρώτο επτάμηνο του 2013 και συγχρόνως αύξηση 12,4% στις εισπράξεις σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2012, είναι συνετό να αδειάζουν κάποιες προθήκες; «Μπορούν τα έργα να αντικατασταθούν με άλλα», είναι η θέση της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων. «Οι αποθήκες έχουν τεράστιο απόθεμα συντηρημένων αντικειμένων», επισημαίνει η κ. Μενδώνη. «Και αυτός είναι ένας τρόπος να ανανεώσουμε το ενδιαφέρον του αθηναϊκού κοινού, όπως με τις εικόνες της Καστοριάς που θα δούμε στο Βυζαντινό Μουσείο».
«Πώς, όμως, θα συντηρήσουμε και θα εκθέσουμε νέα αντικείμενα με τη γραφειοκρατία που έχουμε; Και με τι χρήματα;», αντιτείνει ο αναπληρωτής διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού και διευθυντής του Νομισματικού Μουσείου Γιώργος Κακαβάς. «Βεβαίως να κάνουμε ζωντανή την παρουσία μας στο εξωτερικό και μάλιστα σε χώρες που δεν ξανοιγόμασταν ώς τώρα». Για την έκθεση στον Καναδά θεωρεί πως το μεγαλύτερο πρόβλημα «είναι ότι τα αντικείμενα θα πακεταριστούν και θα ξεπακεταριστούν γύρω στις οκτώ φορές, άρα αυξάνεται και η πιθανότητα του ατυχήματος. Πιστεύω», λέει, «ότι τα έργα που στέλνουμε δεν πρέπει να μένουν στο εξωτερικό πάνω από 3 - 5 μήνες. Είναι δύσκολο να δικαιολογηθείς στο κοινό ενός μουσείου γιατί αδειάζεις τις προθήκες του για 1,5 με 2 χρόνια. Στο Εθνικό Αρχαιολογικό αγωνιστήκαμε να μην ταξιδέψουν κάποια εκθέματα».
Ο ίδιος βέβαια τονίζει ότι «δεν θα αδειάσουν αίθουσες, αλλά προθήκες» στο πρώτο μουσείο της χώρας. Και προσθέτει: «Θα μπορούσαμε να στέλνουμε στο εξωτερικό αντικείμενα από τις αποθήκες και οι ξένοι ως αντίδωρο να πληρώνουν τη συντήρησή τους». Δεν κρύβει πάντως την ενόχλησή του που δεν συμμετέχει στην επιστημονική επιτροπή, «παρότι το 1/3 των αντικειμένων φεύγει από τα μουσεία που διευθύνω». Και προτείνει ο διευθυντής του πρώτου μουσείου της χώρας να συμμετέχει εξ οφίτσιο σε τέτοιες διοργανώσεις.
Να τα δουν και οι Ελληνες
«Οταν το κέντρο του αρχαίου κόσμου ήταν οι Δελφοί, οι μεγαλύτεροι βασιλείς της αρχαιότητας έστελναν δώρα. Κι όταν τα ελληνιστικά βασίλεια αναπτύχθηκαν, αλλά η Αθήνα κρατούσε ακόμη τα πνευματικά της σκήπτρα, οι βασιλείς χάριζαν κτίρια ολόκληρα, τη Στοά του Ευμένους και τη Στοά του Αττάλου», θυμίζει ο αρχαιολόγος Νίκος Σταμπολίδης. Οπως λέει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και μέλος της επιστημονικής επιτροπής της έκθεσης που διοργανώνει η χώρα μας με τον Καναδά, «η αποστολή αρχαιοτήτων σε εκθέσεις του εξωτερικού είναι μεγάλη ευκαιρία. Αν δεν κάνεις τον άλλον κοινωνό, τον έχασες. Οι ξένοι έχουν τη διάθεση να ανταποδώσουν με εκθέσεις. Οσο για το αν στέλνουμε πολλά έργα, θα μπορούμε η έκθεση να παρουσιαστεί επιστρέφοντας εδώ. Να δουν τι πήγε στη Β. Αμερική. Κοινωνός του πολιτισμού του πρέπει να γίνει και ο Ελληνας».
πηγη
