Ο Ολλανδός αρχιτέκτονας Μάρτιν Κνάιτ που θα αναπλάσει το κέντρο, μιλάει στην «Κ»
Του Γιωργου Λιαλιου
Η συνάντησή μας στην οδό Πανεπιστημίου, το πρωί της προηγούμενης Πέμπτης, ξεκίνησε με ένα περιστατικό που ο καθένας μας θα ....
απευχόταν να συμβεί μπροστά σε έναν φιλοξενούμενο από το εξωτερικό. Κυριολεκτικά δίπλα μας, στην είσοδο της Στοάς του Βιβλίου, έγινε μια (αναίμακτη) συμπλοκή αστυνομικών με «βαποράκια», η οποία κατέληξε σε συλλήψεις. Μόνο που ο Ολλανδός φιλοξενούμενός μας, ο αρχιτέκτονας τοπίου Μάρτιν Κνάιτ, δεν έδειξε να σοκάρεται ιδιαίτερα.
απευχόταν να συμβεί μπροστά σε έναν φιλοξενούμενο από το εξωτερικό. Κυριολεκτικά δίπλα μας, στην είσοδο της Στοάς του Βιβλίου, έγινε μια (αναίμακτη) συμπλοκή αστυνομικών με «βαποράκια», η οποία κατέληξε σε συλλήψεις. Μόνο που ο Ολλανδός φιλοξενούμενός μας, ο αρχιτέκτονας τοπίου Μάρτιν Κνάιτ, δεν έδειξε να σοκάρεται ιδιαίτερα.
Εχοντας περάσει εκατοντάδες ώρες το τελευταίο έτος σε κάθε γωνιά του κέντρου, δείχνει να γνωρίζει καλά τι συμβαίνει: τόσο τα καλά, όσο και τα κακά. Γνώση απαραίτητη γι’ αυτόν, αλλά και χρήσιμη για όλους μας, καθώς στην πρόταση της ομάδας του κ. Κνάιτ θα βασιστεί η ανάπλαση του κέντρου με άξονα την οδό Πανεπιστημίου. «Για να κάνεις μια τέτοια παρέμβαση, πρέπει πρώτα να καταλάβεις την πόλη και τους ανθρώπους της. Να την περπατήσεις δρόμο δρόμο και να την ζήσεις όλες τις στιγμές της ημέρας. Αυτό με ενδιαφέρει και όχι τόσο οι αρχιτεκτονικές φόρμες», λέει.
Ο 47χρονος Μάρτιν Κνάιτ είναι ένας από τους τρεις ιδρυτές του γραφείου OKRA, το οποίο την Τετάρτη απέσπασε το πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό Re-think Athens που διοργάνωσε το Ιδρυμα Ωνάση (το οποίο χρηματοδοτεί και τις μελέτες του έργου). Το OKRA έχει αναλάβει τα τελευταία χρόνια σημαντικές παρεμβάσεις σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις: το κέντρο της Βασιλείας στην Ελβετία, το λεγόμενο «τρίτο κέντρο» του Λονδίνου στο Croydon, το μητροπολιτικό κέντρο της Κοπεγχάγης και άλλα.
Ποια είναι, λοιπόν, τα πλεονεκτήματα και οι δυσκολίες ενός σχεδίου ανάπλασης στο κέντρο της Αθήνας, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις; «Οφείλω να ξεκινήσω από τα αυτονόητα. Η Αθήνα είναι μια ιστορική πόλη και το κέντρο της είναι γεμάτο με υπέροχα σημεία. Είναι σαν την Ωραία Κοιμωμένη, που περιμένει να της δώσουμε ένα φιλί για να ξυπνήσει. Επιπλέον, χάρη στο καλό κλίμα της Αθήνας ο κόσμος κυκλοφορεί αρκετά στους δρόμους και περνά ώρα έξω. Κάτι αυτονόητο για εσάς, αλλά όχι για τους κατοίκους των βορειοευρωπαϊκών πόλεων, που έχουν σαφώς πιο ωραίους δημόσιους χώρους, αλλά λόγω ψύχους και περιορισμένης διάρκειας της ημέρας δεν μπορούν να τους χρησιμοποιούν το ίδιο. Η Αθήνα όμως έχει και μια άλλη ιδιαιτερότητα. Είναι η πρωτεύουσα μιας χώρας σε οικονομική κρίση. Και το γεγονός αυτό μας “παθιάζει”, θέλουμε όσο τίποτα το εγχείρημα της Πανεπιστημίου να πετύχει και να λειτουργήσει σαν καταλύτης για την αναζωογόνηση του κέντρου».
Η πρόταση του OKRA αφορά τη δημιουργία μιας «πράσινης ραχοκοκαλιάς» με επίκεντρο την οδό Πανεπιστημίου. «Επιθυμία μας είναι να δημιουργήσουμε έναν δημόσιο χώρο σε ανθρώπινη κλίμακα, που θα είναι το ίδιο καλός και λειτουργικός και ύστερα από 50 χρόνια. Εναν χώρο που θα γίνει μέρος της ζωής της πόλης, συνδέοντας την ιστορία της με το μέλλον με έναν έμμεσο τρόπο, χωρίς φουτουριστικές κατασκευές ή κατασκευές που να αντιγράφουν την ελληνική ιστορία», εξηγεί. Η συζήτηση έρχεται αναπόφευκτα στη χρήση του αυτοκινήτου και στον φόβο των Αθηναίων ότι το «κλείσιμο» της Πανεπιστημίου θα μετατρέψει το κέντρο σε κυκλοφοριακή κόλαση. Ο κ. Κνάιτ είναι καθησυχαστικός.
«Οπως έχουμε δει σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, η αναζωογόνηση και η οικονομική ανάπτυξη των κεντρικών περιοχών εξαρτάται και από τον περιορισμό των Ι.Χ. και τη βελτίωση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Πρέπει να καταλάβουμε ότι όσο χώρο κι αν δώσουμε στα αυτοκίνητα, πάλι σε λίγο καιρό θα τον έχουν γεμίσει. Επομένως δεν έχει νόημα. Ας στρέψουμε, λοιπόν, την προσοχή μας στον πεζό και στην εμπειρία του από το κέντρο της πόλης. Αλλωστε, ακόμα κι αν προσεγγίσεις το κέντρο με το αυτοκίνητο, κάποια στιγμή αναγκαστικά... θα πρέπει να κατέβεις και να περπατήσεις», χαριτολογεί.
Ενα από τα σημεία-κλειδιά της πρότασης είναι η ανάπλαση της Ομόνοιας. Με δεδομένο ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει αρκετές απόπειρες στην Ομόνοια, οι περισσότερες χωρίς ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα, από πού αντλεί ο κ. Κνάιτ τη βεβαιότητα ότι θα πετύχει κάτι καλύτερο; «Θα σας πω γιατί κατά τη γνώμη μου δεν έχει πετύχει η σημερινή της μορφή», απαντά. «Το κέντρο της πλατείας είναι υπερυψωμένο και απρόσιτο, γι’ αυτό και δεν προσελκύει ανθρώπους που θέλουν να χαρούν έναν δημόσιο χώρο, αλλά περιθωριακά στοιχεία. Επίσης, είναι αποκομμένη γιατί περιβάλλεται από αυτοκίνητα. Ξεκινάμε λοιπόν από την ανάγκη μείωσης της κίνησης των Ι.Χ. γύρω από την Ομόνοια.
Ελεύθερος χώρος
Ταυτόχρονα, δημιουργούμε συνθήκες ιδανικές για την παραμονή του κόσμου στην πλατεία: ένα μεγάλο κιόσκι στο κέντρο, με ελεύθερο δημόσιο χώρο, αλλά και χρήσεις όπως καφετέριες και εστιατόρια. Σημαντικό ρόλο παίζει η σκίαση μέσω δέντρων». Η φύτευση κανονικών δέντρων έχει ορισμένες τεχνικές προκλήσεις. «Θα αφαιρέσουμε όσα στοιχεία τσιμέντου και κατασκευές δεν χρειάζονται, άρα θα μειώσουμε το βάρος που δέχεται η οροφή του υποκείμενου σταθμού του τρένου. Στη συνέχεια θα μονώσουμε την επιφάνεια με ανθρακόνημα και θα τη γεμίσουμε με ηφαιστειογενείς πέτρες και χώμα, αντί μόνο με χώμα. Είναι μια λύση που χρησιμοποιείται σήμερα για τη φύτευση επιφανειών σε υπόγεια πάρκινγκ και έχει εγγυημένο αποτέλεσμα», εξηγεί.
Δύο ακόμα ζητήματα, που απασχολούν τους πολίτες σε σχέση με την ανάπλαση, είναι η ασφάλεια και το ενδεχόμενο βανδαλισμών. Με ποιο τρόπο τα αντιμετωπίζει η μελέτη; «Η ασφάλεια επιτυγχάνεται με την παρουσία κόσμου το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Αρα, πρέπει να έχουμε μια ποικιλία χρήσεων, που να εξασφαλίζουν τη ζωντάνια της Πανεπιστημίου. Υπάρχουν βέβαια και ορισμένες λεπτομέρειες, για παράδειγμα θα ζητήσουμε να απαγορευθεί στα καταστήματα της περιοχής να κλείνουν τις βιτρίνες τους με αδιαφανή ρολά όταν δεν λειτουργούν.
Οσον αφορά το ενδεχόμενο βανδαλισμών, τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε είναι λίγα. Πιστεύω όμως ότι αν βρίσκεσαι σε ένα όμορφο περιβάλλον, το σέβεσαι. Στη Χάγη, σε παρέμβαση που κάναμε σε μια υποβαθμισμένη περιοχή τοποθετήσαμε μια “δυνατή” κατασκευή. Σε μια εβδομάδα την είχαν καταστρέψει. Την αντικαταστήσαμε με μια ακόμα πιο δυνατή και συνέβη το ίδιο. Τότε φτιάξαμε μια κατασκευή που φαινόταν εξαιρετικά εύθραυστη και τότε οι άνθρωποι την πρόσεξαν».
Νόμιμες «καταλήψεις» στα άδεια κτίρια
Τι γίνεται όμως με τα δεκάδες άδεια κτίρια στην Πανεπιστημίου και τις γύρω οδούς; Ο κ. Κνάιτ υποστηρίζει την... κατάληψή τους. Οχι με τη μορφή που γνωρίζουμε στην Ελλάδα, αλλά με βάση την ολλανδική εμπειρία. «Καταλήψεις με βάση τη νομοθεσία», εξηγεί. «Υπάρχει πλαίσιο με βάση το οποίο ο ιδιοκτήτης ενός κτιρίου μπορεί να επιτρέψει την προσωρινή του κατάληψη και να ζητήσει την εκκένωσή του όποτε το επιθυμεί. Ετσι προστατεύεται ο ιδιοκτήτης και δίνεται η δυνατότητα σε νέους ανθρώπους να φτιάξουν με ελάχιστα έξοδα κύτταρα δημιουργικότητας».
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η ιδέα του «Θεάτρου των 1.000 δωματίων», που το OKRA πρότεινε για την Πανεπιστημίου. «Πρωταρχικός στόχος μας είναι να έχουμε ζωή στο επίπεδο του δρόμου.
Σε ισόγεια, λοιπόν, που σήμερα είναι άδεια, προτείνουμε την ενθάρρυνση προσωρινών χρήσεων, όπως μικρές θεατρικές σκηνές,μουσικές σκηνές, χώρους συζητήσεων. Μπορεί μάλιστα ο δήμος να δημιουργήσει έναν οργανισμό που θα τα οργανώνει όλα αυτά και θα μας πληροφορεί πού συμβαίνει τι. Στη Μόσχα, οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τέτοιους χώρους ήταν οι καλλιτέχνες. Στο Αμστερνταμ φιλοξενήθηκαν προσωρινοί χώροι εργασίας, λ.χ. ομάδες που δημιουργούν apps (εφαρμογές) για κινητά τηλέφωνα. Τέτοιες προσωρινές χρήσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως “εκκολαπτήρια” και να δημιουργήσουν τις συνθήκες για την επιστροφή όχι μόνο δραστηριοτήτων, αλλά και κατοίκων - το τελευταίο άλλωστε δεν μπορείς να το υπαγορεύσεις».
