Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στο Εδιμβούργο, αλλιώς γνωστό και ως «Η Αθήνα του Βορρά», ακούγονταν συνεχώς ελληνικά. Και αυτό γιατί ο συλλέκτης και φιλάνθρωπος Δημήτρης Δασκαλόπουλος διοργάνωσε.... ένα τριήμερο για δημοσιογράφους και ανθρώπους των τεχνών, προσκαλώντας τους να δουν την έκθεση που φιλοξενεί η Σκοτσέζικη Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης, στην οποία συμπεριλαμβάνονται έργα της συλλογής του.
Με τον ευφάνταστο τίτλο, «Από τον θάνατο στον θάνατο και άλλες μικρές ιστορίες» η έκθεση που φιλοξενεί η Scottish National Gallery of Modern Art, εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2012 και μέχρι στιγμής έχει 30,000 επισκέπτες, ένα πάρα πολύ μεγάλο και αναπάντεχο αριθμό σε σχέση με τα συνήθη νούμερα επισκεπτών που έχει το μουσείο. Η έκθεση που προτάθηκε από την Πινακοθήκη στον Δασκαλόπουλο όταν ακόμα έδειχνε την συλλογή του στο Μουσείο Bilbao του Guggenheim το 2011, ολοκληρώθηκε μετά από αλλεπάλληλες συναντήσεις όπως μας περιέγραψαν οι επιμελητές της. Καθώς η συλλογή καθορίζεται από την άμεση της σχέση με το σώμα, την φθαρτή ανθρώπινη υπόσταση αλλά και την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, ήταν αναμενόμενο η θεματική της να αφορά την ανθρώπινη υπόσταση. Το «πάντρεμα» όμως των δύο συλλογών -μουσείου και συλλέκτη- ήταν μια «θεία» ένωση, όπως χαρακτηριστικά σχολίασαν οι επιμελητές του καταλόγου.
Η παρουσίαση αυτή είναι μια γενναία προσπάθεια των επιμελητών. Και είναι απόλυτα επιτυχημένη. Είναι η τρίτη φορά που έργα από την συλλογή Δασκαλόπουλου, παρουσιάζονται σε μουσειακό περιβάλλον. Η δημόσια διαδρομή της συλλογής, ξεκίνησε με την Whitechapel, σε μια έκθεση θεματική, που χωρίστηκε σε 4 μέρη. Μια έκθεση που ήταν μοναδική κυρίως λόγω του πραγματικά ταλαντούχου επιμελητή της Achim Borchardt-Hume, ο οποίος «πάντρεψε» με μοναδικό τρόπο τα έργα της συλλογής. Η δεύτερη παρουσίαση ήταν στο «βαρύ» και μεγαλοπρεπές Guggenheim Bilbao. Μια πολύ δυνατή προσπάθεια η οποία βέβαια τονίστηκε με το μέγεθος του Μουσείου και «εκμεταλλεύτηκε» την ευρεία ποικιλία έργων μεγάλων διαστάσεων -κυρίως εγκαταστάσεις- που για όσους την είδαμε θα μείνει αξέχαστη. Ειδικότερα έργα όπως το «Cavemanman» του Thomas Hirschhorn και η εγκατάσταση της Κενυάτισας Wangechi Mutu.
Στην έκθεση αυτή, το μέγεθος είναι πιο κοντά στην ανθρώπινη διάσταση. Ίσως εδώ ο θεατής μπορεί να ταυτιστεί ακόμα περισσότερο με τα έργα και να μην Σύγχρονα έργα-σταθμοί όπως αυτά της Helen Chadwick ή του Ernesto Neto, συνυπάρχουν με εικονικά έργα μοντέρνων καλλιτεχνών του περασμένου αιώνα, όπως ο Magritte, ο Duchamp και ο Miro. Και όπως είναι αναμενόμενο, τα μοντέρνα έργα είναι ως επί το πλείστον των σουρεαλιστών καλλιτεχνών. Εύλογα ,καθώς είναι αυτοί που εξερεύνησαν εκτός ταμπού και κοινωνικών φραγμών εκτενώς το σώμα, την σεξουαλικότητα και την φθαρτή ανθρώπινη φύση.
Δίπλα στον Miro και τον Duchamp -της συλλογής του μουσείου- κάθεται αντάξια ο Βλάσης Κανιάρης από την συλλογή Δασκαλόπουλου. Απέναντι από τον Beuys ο Στάθης Λογοθέτης κρατάει τις ισορροπίες σε τεντωμένο σκοινί. Όπως πάντα ο Δασκαλόπουλος δείχνει στις εκθέσεις της συλλογής του Έλληνες μαζί με τους ξένους. Προωθώντας έτσι την ελληνική τέχνη με τον τρόπο που της αρμόζει -έναν τρόπο τον οποίο το ελληνικό κράτος δεν κατάφερε δυστυχώς ποτέ τόσο επιτυχημένα ή ολοκληρωμένα. Μέσα στα σχέδια του συλλέκτη τα οποία ανακοίνωσε σε αυτή τη συνάντηση, να συνεργαστεί με τις αρμόδιες αρχές του ελληνικού δημοσίου για να μπει επιτέλους η σύγχρονη τέχνη στην ζωή του Έλληνα. Μια πρωτοβουλία τολμηρή που ελπίζουμε ότι θα αποφέρει καρπούς και δεν θα κολλήσει στην εκνευριστική σχεδόν άρνηση για αλλαγή που διακρίνει το ελληνικό κράτος. Αλγεινή εντύπωση προκάλεσε η παντελής απουσία εκπροσώπου από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Προτιμούν να κόβουν κορδέλες σε πανηγύρια οι φορείς αντί να τιμήσουν μια από τις 10 σημαντικότερες συλλογές έργων τέχνης στον κόσμο; Δυστυχώς ο σύγχρονος πολιτισμός στην Ελλάδα, που ευχόμαστε να γνωρίσουν τα παιδιά μας, να μάθουν δηλαδή τον Νταλί, τον Πικάσο και γιατί όχι και τον Γκόμπερ και τον Χιρστ... από τα μικράτα τους, είναι καθαρά στα χέρια ιδιωτικών πρωτοβουλιών και όχι στο συντηρητικό, αρχαιολατρικό, ημιμαθές και αναχρονιστικό κράτος. Αν και ο ίδιος ο Δασκαλόπουλος αναγνωρίζει τις ευθύνες του. «Οι άνθρωποι της ηλικίας μου έχουν ευθύνη. Φτιάξαμε μια γενιά κακομαθημένων. Άρα πρέπει να σκεφτούμε την επόμενη γενιά. Εγώ δεν δίνω στα συσσίτια της εκκλησίας, σε άλλες φιλανθρωπίες. Επενδύω στο μέλλον και στον πολιτισμό, σε μια κρίση που θα κρατήσει ακόμη πολύ», εξηγεί. Μια μακροπρόθεσμη επένδυση για τις γενιές που έρχονται.
Η παρουσίαση στην Σκοτία θα ήταν μια έκθεση που πραγματικά θα χαίρονταν και οι Αθηναίοι. Τα σχέδια του Δασκαλόπουλου για δικό του χώρου, εγκαταλείπονται για να παρέχει αυτή τη συλλογή ως μια «δανειστική βιβλιοθήκη» σε μουσεία και άλλους χώρους τέχνης, σε επιμελητές και σε κριτικούς. Τα έργα του είναι έργα που θέλει να μοιραστεί και με άλλους, κάτι που δεν είναι σύνηθες για συλλέκτες του βεληνεκούς του.
Για να επιστρέψουμε στην εν λόγω παρουσίαση στο Εδιμβούργο, είναι μια πολύ «ακαδημαϊκή» έκθεση, με την καλύτερη έννοια του όρου. Είναι δομημένη, έχει αρχή, μέση, τέλος. Μια αφήγηση με ρυθμό. Τα έργα που έχουν επιλεγεί και ο τρόπος με τον οποίο έχουν στηθεί μέσα στα δωμάτια της Πινακοθήκης είναι μια τολμηρή βουτιά στην ιστορία της τέχνης, του 20ου αλλά και 21ου αιώνα. Μια βουτιά που προβάλλει μια βαθιά συναισθηματική αφήγηση την οποία εξελίσσουν αργά, βασανιστικά αλλά απολαυστικά, οι επιμελητές.
Σεξουαλικότητα, βία, μοναξιά, απάθεια, αγάπη, απανθρωπιά. Τα highlights αυτής της παρουσίασης πολύ περισσότερα από κάθε άλλη φορά. Η σκληρή φωτογραφία του τεράστιου Βέλγου σουρεαλιστή Hans Bellmer δίπλα στο λεπτεπίλεπτο και αισθηματικό του σχέδιο. Τα ιπτάμενα γεννητικά όργανα του Robert Gober τα οποία -ζωγραφιές στους τοίχους- περιστοιχίζουν ένα ολόκληρο δωμάτιο. Χαμένα σε αυτή την μινιμαλιστική και επαναλαμβανόμενη ταπετσαρία τα «σιφόνια» του καλλιτέχνη καρφωμένα στον τοίχο... και στην μέση του δωματίου, «αντίδωρο» τα κλασσικά αμερικάνικα ντονατς πάλι του Gober, μέσα σε μια άσπρη χαρτοσακούλα. Τα σχεδόν τρομακτικά παιδικά κουκλάκια του Mike Kelley δίπλα στην ακόρεστη (pervy την είχε πει εύστοχα ένας βρετανός κριτικός) «σάρκα» του γλυπτού της Sarah Lucas. To μοναδικό τρίπτυχο βίντεο του William Kentridge που σε υπνωτίζει. Το κρεμάμενο πέος της Louise Bourgeois.
Η θαυμαστή ικανότητα της ανθρώπινης φύσης να υπερβαίνει συνεχώς τα κεκτημένα της, να πέφτει και να ξανασηκώνεται, να βουτάει στην θλίψη, να ζορίζεται, να κερδίζει και να χάνει... φωτίζεται προσεκτικά και αναπάντεχα μέσα από αυτή την έκθεση. Και βγαίνει κανείς μελαγχολικός αλλά και γεμάτος ελπίδα. Ταιριαστό με την παρούσα ελληνική ψυχή αν μη τι άλλο.
