Στο Βράχο της Ακρόπολης, έζησα από κοντά το τεράστιο έργο της αναστήλωσης και της συντήρησης των μνημείων. Τα πρώτα χρόνια, νεαρή μηχανικός, είδα τη σταδιακή απομάκρυνση των γλυπτών και τη μεταφορά τους στο μουσείο για να προστατευθούν από την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Συμπύκνωσα την ...αγάπη και την αγωνία που είχαν οι εργαζόμενοι για τα μνημεία, στο βλέμμα εκείνου του μαρμαροτεχνίτη, που κοιτούσε στα μάτια τις Καρυάτιδες -μήπως πονάνε;- όταν τυλιγμένες προσεκτικά σε νάρθηκες κατέβαιναν μία-μία από το Ερέχθειο για να μεταφερθούν στο παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης.
Και ύστερα ήρθε η σειρά της Δυτικής Ζωφόρου να αποχωριστεί τον Παρθενώνα. Ηταν το 1976, ένα χρόνο μετά το διορισμό μου, που την αντίκρισα πρώτη φορά όταν ανεβήκαμε με το συνάδελφό μου για να καταγράψουμε τις φθορές της γλυπτής επιφάνειας. Το μοναδικό τμήμα της Ζωφόρου του Φειδία που είχε μείνει ολόκληρο στο μνημείο μετά τις καταστροφές και την αρπαγή μεγάλου μέρους των λίθων από τον Ελγιν. Σε 16 λίθους απεικονίζεται η προετοιμασία των ιππέων για την πομπή των Παναθηναίων. Είδα τους τελετάρχες, τους επόπτες, τον μεγαλοπρεπή ηλικιωμένο ίππαρχο με τη χλαμύδα του να ανεμίζει, τους νεαρούς ιππείς με τα τέλεια κορμιά ελαφρά καλυμμένα με τα κομψά ενδύματα και τα χαριτωμένα κεφάλια τους, τον τροχασμό και την ένταση του καλπασμού των αλόγων με τις διαφορετικές χαίτες. Και όλα αυτά ανάγλυφα σε ένα ενιαίο σύνολο, σαν ταινία, σμιλεμένα από τους μαθητές του Φειδία σε ένα βάθος μερικών εκατοστών πάνω στο μάρμαρο.
Η όξινη βροχή είχε ήδη αρχίσει να διαβρώνει το μάρμαρο και χρόνο με το χρόνο η πολύτιμη αυτή επιφάνεια άρχισε να σκοτεινιάζει από την αιθάλη και τα αιωρούμενα σωματίδια και να σκεπάζεται από μαύρες κρούστες.
Με πόνο
Η απόφαση για την απομάκρυνση της Δυτικής Ζωφόρου ήταν οδυνηρή αλλά αναπόφευκτη και η επιχείρηση της καθαίρεσης το 1993 ακόμη πιο δύσκολη, αφού ήταν δομικό στοιχείο του μνημείου. Κλεισμένη μέσα σε μια αίθουσα-εργαστήριο του μουσείου, έπρεπε να συντηρηθεί από τη δική μας ομάδα. Το πιο δύσκολο στάδιο της συντήρησης ήταν ο καθαρισμός, δηλαδή η αφαίρεση των ατμοσφαιρικών ρύπων από την ταλαιπωρημένη επιφάνεια, χωρίς την παραμικρή αλλοίωση του μαρμάρου και χωρίς να αφαιρεθεί οποιαδήποτε πληροφορία η «τεκμήριο» υπήρχε στην επιφάνεια, λεπτομέρειες της γλυπτικής, ίχνη των λιθοξοϊκών εργαλείων, πιθανά ίχνη αρχαίων χρωμάτων. Είναι γνωστό ότι τα χρώματα στην επιφάνεια των γλυπτών έχουν χαθεί εδώ και πολλούς αιώνες και τα ελάχιστα σκόρπια ψήγματα, που μπορεί να σώζονται, είναι πολύτιμα για να φωτιστεί η γνώση για το ζωγραφικό διάκοσμο των μνημείων.
Το εγχείρημα λοιπόν του καθαρισμού στο πιο πολύτιμο μνημείο της Ακρόπολης προκαλούσε εύλογα δέος σε όλους τους υπευθύνους. Διεθνής εμπειρία για καθαρισμό γλυπτών τέτοιας κλίμακας δεν υπήρχε, ενώ είχε «αποκαλυφθεί» ο καταστροφικός καθαρισμός του 1936 στα Παρθενώνια γλυπτά στο Βρετανικό Μουσείο. Ολα τα πειράματα και οι μελέτες μας έδειχναν ότι οι τότε γνωστές μέθοδοι καθαρισμού δεν ήταν αποτελεσματικές και ασφαλείς. Και τότε με τη διορατικότητα και την επιμονή του δασκάλου μου στο Πολυτεχνείο, αείμνηστου καθηγητή Θεόδωρου Σκουλικίδη, δοκιμάσαμε την εφαρμογή των λέιζερ. Τα πειράματά μας με το σύστημα που ανέπτυξε το Ινστιτούτο Λέιζερ της Κρήτης έδειξαν ότι η μέθοδος είναι ασφαλής και με εξαιρετικά αποτελέσματα. Χρειάστηκε χρόνος και κόπος για να πεισθούν όλοι ότι μπορούσε να εφαρμοστεί μια μη δοκιμασμένη μέθοδος. Η επέμβαση του καθαρισμού τελικά πραγματοποιήθηκε από την ομάδα των άξιων συντηρητών της Ακρόπολης, κράτησε 3 χρόνια (2002 - 2005) και σήμερα οι επισκέπτες απολαμβάνουν τη Δυτική Ζωφόρο συντηρημένη στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Με τον καθαρισμό δεν αποκαλύφθηκαν χρώματα, εκτός από ένα μικρό ίχνος μπλε χρωστικής σε μια πτύχωση της χλαμύδας ενός ιππέα.
Εξυπνη κάμερα
Πάντα όμως είχαμε την αγωνία, μήπως βιαστήκαμε τότε, μήπως χάθηκε κάποιο πολύτιμο στοιχείο που θα μπορούσε να βρεθεί από τις επόμενες γενιές. Μέχρι πριν από λίγους μήνες, που ήρθε η πρώτη απάντηση. Τον Απρίλη του 2012 με μία «έξυπνη» κάμερα ενός νεαρού Ιταλού φυσικού είδαμε με πολλή συγκίνηση, σαν σε ακτινογραφία, να αποκαλύπτεται το αιγυπτιακό μπλε χρώμα, που δεν υπήρχε πια στην επιφάνεια, αλλά είχε ποτίσει το μάρμαρο και είχε διατηρηθεί σε βάθος μερικών χιλιοστών. Ολόκληρη η χλαμύδα του νεαρού ιππέα ήταν τελικά μπλε. Στη χλαμύδα του ίππαρχου υπάρχει μπλε χρώμα, αλλά και στο εσωτερικό του ματιού των αλόγων και σε άλλες θέσεις. Ενα καλά κρυμμένο μυστικό, ο ζωγραφικός διάκοσμος, έχει αρχίσει να αποκαλύπτεται και πιστεύουμε ότι σύντομα θα βρεθούν και τα άλλα χρώματα που στόλιζαν τα γλυπτά. Εχουμε πια τη βεβαιότητα, ότι αυτά τα αρχαία μάρμαρα κρύβουν ακόμη πολλά μυστικά και πληροφορίες, που θα χαρίσουν σε όσους τα αγαπήσουν και τα υπηρετήσουν.
http://www.enet.gr
