Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ
Πριν από μερικά χρόνια, σε ένα ταξίδι μου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ρώμης, ξέμεινα αργά το βράδυ σε ένα παλάτσο που φιλοξενούσε έργα ζωγραφικής του Μικελάντζελο Αντονιόνι.
Η Μόνικα Βίτι, ο μεγάλος έρωτας του Αντονιόνι, στην ταινία-σταθμό «Η περιπέτεια» Δεν είχα ιδέα πως... ήταν τόσο καλός ζωγράφος - δεν είχα ιδέα καν πως ζωγράφιζε. Λίγο πριν κλείσουν οι πόρτες, μέσα στις άδειες αίθουσες, έπεσα πάνω σε ένα αναπηρικό καροτσάκι. Ηταν ο Αντονιόνι. Δεν μιλούσε πια - το εγκεφαλικό τον είχε τσακίσει. Ομως το βλέμμα του είχε ακόμα κάτι το σπινθηροβόλο. Τον φίλησα συγκινημένη κι εκείνος δάκρυσε. Λίγο καιρό μετά, έμαθα πως πέθανε...
«Η ζωγραφική τον βοηθούσε να εκφραστεί, ειδικά στο τέλος», μου είπε χθες ο Κάρλο ντι Κάρλο, που θεωρείται ο σημαντικότερος μελετητής του έργου του Αντονιόνι και ετοιμάζει πυρετωδώς τη βιογραφία του. «Επειδή δεν μπορούσε να κινηθεί πια, χρησιμοποιούσε δύο κοπέλες ως "εργαλεία" και τις καθοδηγούσε με τα χρώματα. Προς το τέλος της ζωής του είχε πια τυφλωθεί τελείως...».
Πλούσιο αφιέρωμα
Το 2012 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Ιταλού δημιουργού (1912-2007). Και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών γιορτάζει την επέτειο με ένα πλούσιο αφιέρωμα (5-13/2), που τιτλοφορείται «Ενα ταξίδι μέσα από τον κινηματογραφικό φακό του Αντονιόνι». Το αφιέρωμα αυτό το επιμελείται ο κριτικός και ιστορικός κινηματογράφου Κάρλο ντι Κάρλο, στενός συνεργάτης και επί 45 χρόνια φίλος του σκηνοθέτη.
Σήμερα στις 7 μ.μ., στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Megaron Plus, ο Ντι Κάρλο θα συζητήσει στο Μέγαρο Μουσικής με τον κριτικό κινηματογράφου Γιάννη Μπακογιαννόπουλο για το σπουδαίο Ιταλό σκηνοθέτη. Υστερα θα προβληθεί μια ταινία-σταθμός στη φιλμογραφία του Αντονιόνι, η «Περιπέτεια» με τη Μόνικα Βίτι, που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κανών του 1960: στη διάρκεια μιας εκδρομής σε ένα νησί, μια γυναίκα, η Αννα, εξαφανίζεται χωρίς να αφήσει ίχνη. Ο εραστής της και μία φίλη της Αννας διασχίζουν τη Σικελία προς αναζήτησή της, αλλά καταλήγουν να την ξεχάσουν, καθώς μεταξύ τους γεννιέται μία σχέση...
«Ξέρετε, μερικά χρόνια πριν την κάνει, ο Μικελάντζελο αναζητούσε παραγωγούς. Ομως όλοι ήταν πολύ επιφυλακτικοί. "Είναι πολύ γενναίο αυτό που κάνετε", του έλεγαν, "αλλά επιτέλους, πού χάθηκε αυτή η Αννα; Δεν θα βρεθεί;"».
Η «Περιπέτεια», στην πρώτη προβολή της στις Κάνες, αν και βραβεύτηκε, εισέπραξε την έντονη αποδοκιμασία του κοινού. Κι όμως καθιέρωσε τον Αντονιόνι ως βασικό εκπρόσωπο του μοντερνισμού.
«Οι αντιδράσεις αυτές τον είχαν στενοχωρήσει. Τη χρονιά εκείνη, το Φοίνικα τον πήρε το "Ντόλτσε Βίτα". Το κοινό είχε διχαστεί. Ομως συγκεντρώθηκαν ένα πλήθος υπογραφών από σημαντικούς καλλιτέχνες και δημοσιογράφους, με πρώτο πρώτο το όνομα του Ρομπέρτο Ροσέλινι, που τον υποστήριζαν σθεναρά».
Λογοκρισία
Ο Ντι Κάρλο γνώρισε τον Αντονιόνι το 1961 στην Μπολόνια. Τότε έβγαζε ένα κινηματογραφικό περιοδικό και ζήτησε από τον Αντονιόνι να έρθει σε μια εκδήλωση προς τιμήν του. «Την εποχή εκείνη, η λογοκρισία της εποχής είχε απαγορεύσει ένα φιλί στην "Περιπέτεια" και βάσει δικαστικής απόφασης το επίμαχο κομμάτι "συσκοτιζόταν" στη διάρκεια της προβολής με ένα φιμέ γυαλάκι. "Πάρε με αύριο να σου πω αν θα 'ρθω" μου είπε. Τον έπαιρνα τηλέφωνο 17 μέρες. Και τελικά ήρθε!».
Το 1964 ο Ντι Κάρλο (που έχει συνεργαστεί και με τον Αγγελόπουλο) έγραψε την πρώτη μονογραφία για τον Αντονιόνι, ο οποίος γρήγορα τον εκτίμησε και τον έβαλε να επιμεληθεί την ιταλική εκδοχή του «Blow-up». Εκτοτε, συνεργάστηκαν στενά.
Ο Αντονιόνι παντρεύτηκε για πρώτη φορά το 1942. Στη συνέχεια σχετίστηκε με τη μούσα του, την ηθοποιό Μόνικα Βίτι, και στο τέλος ξαναπαντρεύτηκε με την Ερικα που τον στήριξε πολύ και στην ασθένειά του. Ο Αντονιόνι έπαθε βαρύ εγκεφαλικό το 1985 κα πέρασε έτσι πάνω από 20 χρόνια της ζωής του... Τι ειρωνεία. Και η Μόνικα Βίτι αρρώστησε βαριά.
«Από το 1996 πάσχει από αλτσχάιμερ. Είναι εξαφανισμένη. Κανείς δεν την έχει δει, κανείς δεν ξέρει τίποτα για την κατάστασή της αυτή τη στιγμή...».
Παρά το εγκεφαλικό του, και ανίκανος πλέον να μιλά, ο Αντονιόνι, στα 92 του, παρέα με τον Ντι Κάρλο γύρισε και ντοκιμαντέρ («Lo Sguardo di Michelangelo») όπου μάλιστα εμφανίζεται και ο ίδιος. Νωρίτερα, συνεργάστηκε με τον Βιμ Βέντερς στην ταινία «Al di la delle nuvole».
«Στην πραγματικότητα ο Βέντερς μπήκε στην παραγωγή ως "εγγυητής" της ταινίας», εξηγεί ο Ντι Κάρλο.
Πώς ήταν, αλήθεια, η σχέση του Αντονιόνι με τους ηθοποιούς;
«Εντονη. Ο Αντονιόνι ήταν φειδωλός σε όσα τους αποκάλυπτε για το ρόλο. Στην "Κόκκινη έρημο", ο Ρίτσαρντ Χάρις επέμενε: "Μα γιατί να κάνω αυτό που λες;". "Απλώς κάν' το. Δεν χρειάζεται να ξέρεις", απαντούσε ο Μικελάντζελο. Θεωρούσε τους ηθοποιούς ένα υλικό».
Αντιδράσεις
Και το «Ζαμπρίνσκι Πόιντ» είχε δημιουργήσει αντιδράσεις, στην Αμερική. «Οι συντηρητικοί Αμερικανοί θεωρούσαν πως η ταινία είναι εναντίον της Αμερικής. Αντίθετα η Αμερική των νέων και της κουλτούρας αγκάλιασε την ταινία. Οταν πια στα 83 του η Αμερική του χάρισε ένα Οσκαρ, διά χειρός Τζακ Νίκολσον, συγκινήθηκε πολύ...».
Τυπικός Ιταλός διανοούμενος, με το καπέλο του, το τσιγάρο του και τον εσπρέσο του, τον οποίο ήπιε κατά τον ιταλικό τρόπο, δηλαδή μονορούφι, ο Κάρλο ντι Κάρλο μας μίλησε για τον άλλο Αντονιόνι: «Δεν ήταν πολύ σοβαρός και μετρημένος, όπως νόμιζαν. Είχε φοβερό χιούμορ και απολαμβάναμε παρέα το καλό φαΐ και βέβαια το κρασί».
Το Αφιέρωμα θα συνεχιστεί έως τις 13 Φεβρουαρίου 2013 στους χώρους του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών, του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και του Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης» με την προβολή και άλλων ταινιών του. Μεταξύ αυτών και το ντοκιμαντέρ «Chung Kuo. Cina» που ο Αντονιόνι γύρισε στην Κίνα το 1972 έπειτα από πρόσκληση της κινεζικής κυβέρνησης. Οι Κινέζοι όμως δυσαρεστήθηκαν, και το έργο πρωτοπροβλήθηκε εκεί μόλις το 2002.
Σημειώστε πως και αύριο Τετάρτη (8 μ.μ.) στο Ιδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης» θα πραγματοποιηθεί συνάντηση με τον Κάρλο ντι Κάρλο (με συντονιστή τον Μισέλ Δημόπουλο). Στη συνέχεια, θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ του «Antonioni su Antonioni», όπου ο Αντονιόνι μιλάει για τον εαυτό του, την τέχνη του και τις ταινίες του.
