Στον κάτω όροφο της Εθνικής Πινακοθήκης παρουσιάζονται οι πρόδρομοι της νεοελληνικής τέχνης, όπως ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1978/79-1967), ο οποίος εκπροσωπείται με 18 έργα.
Η τελευταία έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης πριν την μεταστέγασή της, εν όψει της επικείμενης επέκτασης των κτιριακών της εγκαταστάσεων, τιτλοφορείται.... «Δωρεές Ελλήνων Καλλιτεχνών προς την Εθνική Πινακοθήκη - 1910–2012» και εγκαινιάζεται την ερχόμενη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου, στις 8 το βράδυ.
Το θέμα της ξεχωριστής και ενδοσκοπικής έκθεσης αφορά δωρεές καλλιτεχνών, κληροδοτήματα καλλιτεχνών και δωρεές των οικογενειών τους κι όχι γενικότερα δωρεές Υπουργείων, Ιδρυμάτων και ιδιωτών.
Οι πρώτες δωρεές
Οι πρώτες δωρεές αναφέρονται την χρονιά ίδρυσης της Πινακοθήκης, το 1900. Πρόκειται για 246 έργα, κυρίως ξένων καλλιτεχνών, αλλά και του Θεόδωρου Βρυζάκη, δωρεές του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου. Την επόμενη χρονιά, από το κληροδότημα Αλεξάνδρου Σούτζου προστίθενται 281 έργα, κυρίως ξένων δημιουργών. Το Ίδρυμα Κουτλίδη προσθέτει 1466 έργα.
Πολλές είναι οι σημαντικές –σε ποιότητα και ποσότητα- δωρεές τις τελευταίες δεκαετίες, όπως των κληρονόμων του Τόμπρου το 1975 και 1976, του Στάμου το 1975, του Τσαρούχη το 1976, της κόρης του Παρθένη, Σοφίας, το 1982, του Χατζηκυριάκου–Γκίκα το 1986, του Μόραλη το 1988, της Μαρί Τερέζ Απάρτη το 1991, το τεράστιο κληροδότημα της Ευθυμιάδη-Μενεγάκη, με περίπου 1.100 έργα, το 1995 και της Ραφτοπούλου την ίδια χρονιά, του Αβραμίδη και της Ελένης Μαλτέζου το 1997, του Τέτση το 1998 και το 2000, του Φασιανού το 2001, τα κληροδοτήματα της Αγγέλας Νικολάου το 2001, της Νανάς Ησαΐα το 2003 και του Χρήστου Καπράλου το 2006, καθώς και η μεγάλη δωρεά του Δανιήλ το 2007.
Μέρος του έργου «Λαϊκή Αγορά» του Παναγιώτη Τέτση.
Στην εκθεσιακή περιήγηση, οι ενότητες καθορίζονται ανά επίπεδο, ενώ τα έργα των μεγάλων δωρεών παρουσιάζονται συγκεντρωμένα κατά ενότητες, αναδεικνύοντας την εξελικτική πορεία των δημιουργών. Στο άνω επίπεδο, παρουσιάζονται έργα σύγχρονης τέχνης, από καλλιτέχνες της γενιάς του 1960, του 1970 και του 1980 μέχρι και νεότερους. Η έκθεση ανοίγει με το μνημειακών διαστάσεων τρίπτυχο του Παναγιώτη Τέτση, «Λαϊκή Αγορά». Εδώ, παρουσιάζονται έργα των Ντίκου Βυζάντιου, Δημήτρη Περδικίδη, Κοσμά Ξενάκη, Πάρι Πρέκα, Χρίστου Καρά, Δημήτρη Μυταρά, Αλέκου Φασιανού, Γιάννη Ψυχοπαίδη και άλλων.
Στο μεσοπάτωμα παρουσιάζονται κυρίως έργα καλλιτεχνών του 19ου αιώνα, αλλά και της γενιάς του 1930 και του 1960, ενδιαφέροντα και άγνωστα έργα καλλιτεχνών όπως οι Θεόδωρος Ράλλης, Φλωρά Καραβία, Σπύρος Βικάτος, Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, Σοφία Λασκαρίδου, Ουμβέρτος Αργυρός, Περικλής Βυζάντιος, Αγήνωρ Αστεριάδης, Αγλαΐα Παπά, Ιφιγένεια Λαγάνα, Γιώργος Βακιρτζής.
Γιάννης Μόραλης «Επιτύμβια Σύνθεση» (1958 1963).
Ο καλλιτέχνης, που σφράγισε με το έργο του την τέχνη μετά τον πόλεμο στην Ελλάδα, δημιούργησε έργα με μεγάλο εικαστικό πλούτο. Στον συγκεκριμένο πίνακα, η αρμονία των γήινων χρωμάτων κάνει το θέμα του θανάτου να χάσει τη θλιβερή του διάσταση και το έργο να δημιουργεί στο θεατή μια αίσθηση μεγαλοπρέπειας, η οποία μοιάζει να αφορά την ίδια την τέχνη της ζωγραφικής.
Στον κάτω όροφο παρουσιάζονται πρόδρομοι της νεοελληνικής τέχνης, όπως ο Κωνσταντίνος Παρθένης και ο Σπύρος Παπαλουκάς, καθώς και εκπρόσωποι της Γενιάς του '30. Σε ξεχωριστές ατομικές ενότητες, εκτίθενται έργα των Γιάννη Μόραλη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Νίκου Νικολάου, Λιλής Αρλιώτη, Γιάννη Μαλτέζου, Γιώργου Βακαλό. Ακόμη, συμμετέχουν ένα ή δύο έργα καλλιτεχνών της ίδιας γενιάς, όπως οι Γιάννης Τσαρούχης, Σπύρος Βασιλείου, Γιώργος Γουναρόπουλος, Αλέκος Κοντόπουλος, Πολύκλειτος Ρέγκος, Ορέστης Κανέλλης, Κωνσταντίνος Μαλάμος, Γιώργος Σικελιώτης.
Η έκθεση, που καλύπτει δωρεές καλλιτεχνών ενός αιώνα, αποτελεί ένα φόρο τιμής της Εθνικής Πινακοθήκης προς τους καλλιτέχνες της, ένα φόρο τιμής προς τους γενναιόδωρους καλλιτέχνες της Ελλάδας.
