Το 1900, Έλληνες σφουγγαράδες έπεσαν πάνω σε έναν «σωρό από πεθαμένες, γυμνές γυναίκες» στο βυθό κοντά στο μικροσκοπικό νησί των Αντικυθήρων.
Αποδείχθηκε ότι οι μορφές αυτές δεν ήταν πτώματα αλλά χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, μέρος ...ενός φορτίου κλεμμένων ελληνικών θησαυρών, που χάθηκε όταν το ρωμαϊκό πλοίο που τους μετέφερε βυθίστηκε δύο χιλιάδες χρόνια πριν προσκρούοντας στα ύπουλα βράχια του νησιού.
Ήταν το πρώτο ναυάγιο που ερευνήθηκε από αρχαιολόγους και έκρυβε το μεγαλύτερο σύνολο αρχαίων θησαυρών που είχε βρεθεί ποτέ. Ωστόσο η επιχείρηση διάσωσης –που πραγματοποιήθηκε κάτω από δύσκολες συνθήκες και με ανεπαρκή εξοπλισμό- δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Έτσι, αυτό τον μήνα, εφοδιασμένοι με την πιο σύγχρονη τεχνολογία κατάδυσης, οι επιστήμονες επιστρέφουν στη θέση.
Μεταξύ 1900 και 1901, οι σφουγγαράδες ανέσυραν μια σειρά από συγκλονιστικές αρχαιότητες, μεταξύ των οποίων όπλα, κοσμήματα, έπιπλα και κάποια εξαιρετικά αγάλματα. Το πιο διάσημο εύρημά τους όμως ήταν ένα στραπατσαρισμένο άμορφο σώμα, που επί μήνες είχε ξεχαστεί στην αυλή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, μέχρι που έσπασε και άνοιξε για να αποκαλύψει ένα σύνολο από γρανάζια, καντράν και επιγραφές.
Οι επιστήμονες χρειάστηκαν περισσότερα από εκατό χρόνια για να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας αυτών των σκουριασμένων θραυσμάτων, με ακτίνες Χ και σάρωση από αξονικό τομογράφο, και να βρεθούν μπροστά σε έναν πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό που χρησιμοποιούνταν για να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων και των πλανητών στο στερέωμα.
Βαφτίστηκε Μηχανισμός των Αντικυθήρων και είχε δείκτες με τη βοήθεια των οποίων αναπαριστώνταν οι θέσεις του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών στον ουρανό, καθώς και ένα αστρολογικό ημερολόγιο, επίσης προβλέπονταν οι εκλείψεις, αλλά και προσδιοριζόταν ο χρόνος τέλεσης αθλητικών αγώνων, όπως οι Ολυμπιακοί.
Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό επίτευγμα που έφερε επανάσταση στην αντίληψή μας για τις ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων. Τίποτε που να πλησιάζει έστω την πολυπλοκότητα αυτού του μηχανισμού δεν είναι γνωστό για τα επόμενα τουλάχιστον χίλια χρόνια και την εμφάνιση των μηχανικών ρολογιών στη μεσαιωνική Ευρώπη.
Υπάρχουν ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, όπως το από πού προέρχεται και ποιος τον κατασκεύασε (ο Ποσειδώνιος, ένας φιλόσοφος που έζησε στη Ρόδο τον 1ο αιώνα π.Χ. είναι ένας υποψήφιος, ενώ και ο ιδιοφυής Αρχιμήδης του 3ου αι. π.Χ. μπορεί να εφηύρε αυτού του είδους τη συσκευή). Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια όμως γύρω από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων κρύβεται στο ναυάγιο όπου βρέθηκε. Τι άλλο υπάρχει θαμμένο εκεί κάτω;
Το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 60 μέτρων, μέσα στα παγωμένα, διαρκώς ταραγμένα νερά και ανάμεσα σε βράχια – ένα δυσπρόσιτο μέρος.
Οι σφουγγαράδες που ανέσυραν το φορτίο του φορούσαν ογκώδεις μεταλλικές στολές δυτών και είχαν μικρή επίγνωση των κινδύνων της κατάδυσης σε τέτοιο βάθος. Όταν εγκατέλειψαν το εγχείρημά τους, δύο από αυτούς ήταν παράλυτοι από τη νόσο των δυτών και ένας ήταν νεκρός. Άφησαν πίσω τους ιστορίες εγκαταλειμμένων θησαυρών, μεταξύ των οποίων εκείνη για μεγάλων διαστάσεων μαρμάρινα αγάλματα που κύλισαν στις απότομες υποθαλάσσιες πλαγιές και έφτασαν σε σημεία απρόσιτα.
Ο ερευνητής των βυθών Ζακ Κουστώ αφιέρωσε μερικές ημέρες στο σημείο του ναυαγίου το 1978 και ανέσυρε μερικά πολύτιμα, μικρότερα αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων νομισμάτων από τα μικρασιατικά παράλια, στα οποία βασίστηκε η υπόθεση ότι το πλοίο απέπλευσε από τη Μικρά Ασία γύρω στο 70-60 π.Χ. (πιθανότατα μεταφέροντας λάφυρα πολέμου από τις ελληνικές αποικίες πίσω στη Ρώμη). Ακόμη όμως και με την άρτια καταδυτική τους εξάρτυση, οι δύτες του Κουστώ δεν μπόρεσαν να μείνουν παρά μερικά λεπτά στο σημείο του ναυαγίου χωρίς να κινδυνεύσουν από τη νόσο των δυτών.
Έκτοτε κανένας δεν επέστρεψε στο ναυάγιο των Αντικυθήρων.
Τώρα, ύστερα από χρόνια διαπραγματεύσεων με τις ελληνικές αρχές, ο Brendan Foley, αρχαιολόγος εναλίων ερευνών από το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole στη Μασαχουσέτη πήρε επιτέλους την άδεια για υποβρύχιες έρευνες στα Αντικύθηρα. Ο Foley συνεργάζεται με Έλληνες αρχαιολόγους, μεταξύ των οποίων ο Θεοτόκης Θεοδούλου της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.
Η ομάδα άρχισε μία έρευνα διάρκειας τριών εβδομάδων χρησιμοποιώντας αναπνευστικές συσκευές κλειστού κυκλώματος, οι οποίες ανακυκλώνουν το αχρησιμοποίητο οξυγόνο της κάθε ανάσας και επιτρέπουν στους δύτες να παραμένουν για περισσότερη ώρα σε μεγάλο βάθος. Στόχος της ομάδας είναι να ερευνηθεί ενδελεχώς και για πρώτη φορά η θέση του ναυαγίου, προκειμένου να απαντηθεί οριστικά το ερώτημα του τι έχει απομείνει σε αυτό – αλλά και να ελεγχθεί η πλαγιά, σε βάθος 70 και πλέον μέτρων, για να διαπιστωθεί αν οι ιστορίες των χαμένων αγαλμάτων είναι αληθινές.
Τα αντικείμενα που αναμένεται να βρεθούν θα παρέχουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση ή τον ιδιοκτήτη του πλοίου. Επίσης, δεν έχουν βρεθεί ακόμη όλα τα τμήματα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Πρόκειται απλά για μια εικασία, αλλά ίσως τα κομμάτια που λείπουν να βρίσκονται όντως ακόμη στο βυθό.
Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί το μεγαλύτερο επιστημονικό θέλγητρο για τον Foley. Η ομάδα του θα καταδυθεί επίσης σε όλη την περίμετρο του νησιού, καλύπτοντας περίπου 17 ναυτικά μίλια, και χρησιμοποιώντας προωστήρες τύπου Τζέιμς Μποντ για να κινείται πιο γρήγορα. Ο Foley ελπίζει ότι οι έρευνες αυτές θα αποκαλύψουν μια ολόκληρη ομάδα άγνωστων μέχρι τώρα ναυαγίων.
Το νησί των Αντικυθήρων βρίσκεται στο μέσον μιας πολυσύχναστης στους αρχαίους χρόνους εμπορικής οδού: ήταν ένα δύσκολο, βραχώδες πέρασμα, όπου συχνά βυθίζονταν πλοία σε θύελλες. Στους ρωμαϊκούς χρόνους ήταν κέντρο πειρατών. Έτσι λοιπόν, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να υπάρχουν και άλλα ναυάγια εκεί, απ’ όλες τις ιστορικές περιόδους.
Σε μια διήμερη αναγνωριστική έρευνα που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο, ο Foley και η ομάδα του ανακάλυψαν το ναυάγιο ενός βρετανικού πολεμικού πλοίου, του HMS Nautilus, το οποίο είχε χαθεί το 1807, αλλά και ένα σύνολο από αρχαίες άγκυρες, κεραμική και ένα ναυτικό όπλο του 19ου αιώνα.
Αυτό σημαίνει πιθανότατα ότι η περιοχή δεν λεηλατήθηκε από αρχαιοκαπήλους (πράγμα που εξηγείται και λόγω της δυσκολίας της κατάδυσης στο σημείο), άρα τα ναυάγια που ίσως βρίσκονται στο βυθό θα είναι άθικτα. Ο Foley λέει ότι όλη η ομάδα αδημονεί και είναι ενθουσιασμένη με την αποστολή, περιμένοντας εξαιρετικά ευρήματα.
Σημειώνει επίσης ότι το πλοίο των Αντικυθήρων με το πολύτιμο φορτίο του είναι απίθανο να ταξίδευε μόνο του. Όταν βυθίστηκε, ίσως ναυάγησαν και άλλα πλοία του ίδιου στόλου. Θα μπορούσε άραγε ένα από αυτά να περιέχει έναν δεύτερο Μηχανισμό των Αντικυθήρων;
Εδώ και εκατό χρόνια, η συσκευή αυτή που εμπνέει δέος, είναι το μοναδικό τεκμήριο και το μόνο κλειδί κατανόησης μιας τεχνολογίας που παρέμενε χαμένη επί χιλιετίες. Αυτό ίσως -απλά ίσως- αλλάξει τώρα.
archaiologia.gr
