Σε ένα ψηφιδωτό από την Πομπηία, που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Νάπολης ο Πλάτων απεικονίζεται να συζητά με άλλους φιλοσόφους σε υπαίθριο χώρο, κάτω από τα μεγάλα δένδρα της Ακαδημίας.
Μερικοί από τους διανοουμένους κρατούν παπύρους και κάθονται σε ...... έναν ημικυκλικό πάγκο ενώ κοντά τους διακρίνεται ένα κιβώτιο, το οποίο χρησίμευε για την φύλαξη των παπύρων. Στο βάθος δεξιά απεικονίζονται τα τείχη της Αθήνας με τον Παρθενώνα, κάτι που δείχνει την απόσταση της Ακαδημίας από την πόλη των Αθηνών.
«Τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι το προάστιο της αρχαίας Ακαδημίας με το ιερό Αλσος που ήταν αφιερωμένο στην Αθηνά, με τους βωμούς των θεών και το περίφημο Γυμνάσιο κοντά στο οποίο ίδρυσε ο Πλάτων την Φιλοσοφική του Σχολή δεν περιορίζεται μέσα στα συμβατά όρια του σημερινού κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας. Ο χώρος στην αρχαιότητα πρέπει να ήταν πολύ πιο εκτεταμένος προς τα δυτικά (προς τον Ιππιο Κολωνό) κοντά στις όχθες του αρχαίου Κηφισού. Όμως παρά τις ανασκαφές στην περιοχή το θέμα της ταυτίσεως και χρονολογήσεως των μνημείων που έχουν έλθει στο φως εξακολουθεί να παραμένει ανοικτό». Αυτά ανέφερε την Τρίτη το βράδυ η αρχαιολόγος κυρία Εφη Λυγκούρη στην ομιλία της με θέμα «Η αρχαία Ακαδημία. Η ιστορία του χώρου και των ανασκαφών» στο Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων.
Και αν η ιστορία των ανασκαφών κρύβει ενδιαφέρουσες πτυχές καθώς φανερώνει τις δυσκολίες αλλά και τις επιτυχίες των πρώτων αρχαιολόγων που ασχολήθηκαν με την Ακαδημία στις αρχές του 20ού αιώνα, εξίσου σημαντική ενότητα συνθέτουν οι προσπάθειες για απαλλοτριώσεις του αρχαιολογικού χώρου. Με αποτέλεσμα να έχει κατατμηθεί σε κομμάτια, που έγινε μεγάλη προσπάθεια να επανασυντεθούν και τώρα προσπαθεί να ενώσει το πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού και της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων. Γιατί η αλήθεια είναι, ότι η σημερινή εικόνα της περιοχής δύσκολα παραπέμπει σε ένα χώρο όπου λειτούργησε η Ακαδημία Πλάτωνα, το πνευματικό κέντρο της Αρχαίας Αθήνας που καθόρισε την φιλοσοφική σκέψη του σύγχρονου πολιτισμού.
Ψηφιδωτό της Πομπηίας που απεικονίζει την Ακαδημία Πλάτωνος, στο βάθος δεξιά απεικονίζονται τα τείχη της Αθήνας με τον Παρθενώνα
Λίγοι γνωρίζουν πάντως σήμερα, όπως είπε η κυρία Λυγκούρη, ότι την ανακάλυψή της η Ακαδημία την οφείλει σε έναν αιγυπτιώτη αρχιτέκτονα, θαυμαστή του Πλάτωνα, τον Παναγιώτη Αριστόφρονα, ο οποίος διέθεσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του - μέσω της Ακαδημίας Αθηνών την οποία θεωρούσε διάδοχο της αρχαίας - προκειμένου να πραγματοποιηθούν ανασκαφές και απαλλοτριώσεις. Μπύθουλας ή Βύθουλας λεγόταν τότε αυτή η περιοχή, στην οποία έγιναν οι ανασκαφές υπό την εποπτεία του αρχαιολόγου Κ. Κουρουνιώτη σε συνεργασία με όλους τους αρχαιολόγους της Ακαδημίας Αθηνών και με την προσωπική συμπαράσταση του ίδιου του ευεργέτη.
Στις ανασκαφές αυτές ήρθαν στην επιφάνεια σχεδόν όλες οι μέχρι σήμερα σωζόμενες αρχαιότητες της Ακαδημίας. Διακόπηκαν όμως το 1940 με τον πόλεμο ενώ το 1944 πέθανε και ο Αριστόφρων αφήνοντας όμως πίσω του ένα ιδιαίτερα σημαντικό έργο και μία μεγάλη έκταση αγορασμένη για την συνέχιση των ανασκαφών. Έκτοτε αρχίζει και η περιπέτεια του αρχαιολογικού χώρου.
«Οι προσπάθειες για την ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα κοινωνικά και πολιτικά από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, λόγω διαμαρτυριών των κατοίκων», είπε η κυρία Λυγκούρη. Προσθέτοντας πως: «Τα όρια του αρχαιολογικού χώρου από το έτος 1937 βαίνουν διαρκώς μειούμενα. Μοναδική εξαίρεση για παροδική διεύρυνσή τους υπήρξε, το 1971 λόγω της ανευρέσεως του Όρου της Ακαδημίας - ορόσημο με την επιγραφή ΗΟΡΟΣ ΤΗΣ ΗΕΚΑΔΗΜΕΙΑΣ που βρέθηκε στην συμβολή των οδών Αίμωνος και Τριπόλεως και χρονολογείται το 500 π. Χ. - στην γωνία των οδών Αίμωνος και Τριπόλεως».
Στη συνεχεία οι διεκδικήσεις του ελληνικού δημοσίου περιορίστηκαν γύρω από τους ανασκαφικούς τομείς και σε μία στενή λωρίδα γης για να τους συνδέει, αλλά και αυτήν αποχαρακτήρισε, με προσωπική πρωτοβουλία και παρά την αντίθετη γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου το 1978, ο τότε υπουργός Γ. Πλυτάς, όπως σημείωσε η κυρία Λυγκούρη. Κάτι που ευτυχώς διήρκεσε λίγο, αφού τον επόμενο χρόνο ΠΔ του υπουργείου Δημοσίων Έργων ενέκρινε την τροποποίηση και επέκταση του ρυμοτομικού σχεδίου των Αθηνών στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος χαρακτηρίζοντας τον χώρο ως Αρχαιολογικό Αλσος.
Σήμερα, ύστερα από 150 απαλλοτριώσεις ακινήτων και περιφράξεις μεγάλων τμημάτων του Άλσους ώστε οι σωζόμενες αρχαιότητες να μη γειτνιάζουν άμεσα με ιδιοκτησίες αλλά και με τη χωροθέτηση του Αρχαιολογικού Μουσείου των Αθηνών προκειμένου να στεγασθούν οι σημαντικές αρχαιότητες που έχουν έλθει στο φως από τις ανασκαφές στην πόλη των Αθηνών φαίνεται, πως μία νέα προοπτική ανοίγεται για την Ακαδημία Πλάτωνος των 135 στρεμμάτων. Όπως είπε η κυρία Έφη Λυγκούρη πρόκειται για την ευκαιρία της ανάδειξης του πρώτου ιδρύματος επιστήμης και φιλοσοφίας που αποτελεί ως σήμερα το πρότυπο για όλα τα επιστημονικά κέντρα.
