Το φαινόμενο της βίας ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους έγινε ένα σοκαριστικό ντοκιμαντέρ που έκανε πρεμιέρα πρόσφατα στο Tribeca Film Festival.
Η λέξη “bully” μεταφράζεται στα ελληνικά ως “νταής”. Το “bullying” ως γερούνδιο και πράξη μεταφράζεται με τη λέξη “παρενόχληση”. Στην Αμερική, αυτά τα δύο ταυτίζονται με ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ...... κοινωνία των Ηνωμένων Πολιτειών και πιο συγκεκριμένα η σχολική κοινωνία και τα παιδιά από 11-19 χρονών, μιας και κάθε χρόνο 18 εκατομμύρια μαθητές πέφτουν θύματα του φαινομένου. Με αυτό το θέμα καταπιάνεται και το ντοκιμαντέρ με τίτλο “The Bully Project” του Lee Hirsch, το οποίο προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Tribeca Film Festival τον Απρίλη του 2011 και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα ένα-ένα.
Υπάρχουν πάρα πολλές κατηγορίες του λεγόμενου bullying. Το εντυπωσιακό είναι πως μόνο για το school bullying (παρενοχλήσεις στα σχολεία και στα πλαίσια του εκπαιδευτικού συστήματος της Αμερικής) υπάρχουν τουλάχιστον έξι ευδιάκριτες κατηγορίες παρενόχλησης - σωματική, λεκτική, ψυχολογική, διαδικτυακή, σεξουαλική και ομοφοβική. Ποιο είναι το ακόμα πιο εντυπωσιακό σε όλα αυτά; Πως το 40-80% των μαθητών στην Αμερική έχουν πέσει θύματα κάθε είδους παρενόχλησης, ενώ μόλις το 20-40% αυτών έχουν βρει το θάρρος να το παραδεχτούν και να το αντιμετωπίσουν.
Η παρενόχληση δεν προέρχεται μόνο από τους ίδιους τους μαθητές, όπως πολύς κόσμος φαντάζεται. Μεγάλο μέρος των σωματικών και σεξουαλικών παρενοχλήσεων είναι απόρροια συμπεριφορών εξωσχολικών παραγόντων αλλά και καθηγητών. Τις περισσότερες φορές μάλιστα, πολλοί από τους εξωσχολικούς παράγοντες, τους καθηγητές, τους συλλόγους γονέων και τις εκπαιδευτικές ομάδες είναι ήδη μέλη σε άλλες ομάδες που έχουν σκοπό την εξάλειψη του φαινομένου της βίας στα σχολεία (!).
Οι πιο συνηθισμένες μορφές παρενόχλησης και βίας έχουν να κάνουν με την ομοφοβία και το σεξ, έτσι όπως τουλάχιστον δηλώνονται. Οι χώροι που λαμβάνει χώρα η άσκηση της σωματικής βίας είναι κυρίως οι τουαλέτες και οι χώροι γυμναστικής, ενώ οι διάδρομοι και τα σχολικά λεωφορεία είναι «κατάλληλα» για λεκτικές παρενοχλήσεις, ώστε να υπάρχει η επιβεβαίωση του bully από τον κοινωνικό του περίγυρο - εδώ, τους συμμαθητές του.
Απ’ όλες τις κατηγορίες των παρενοχλήσεων, αυτή που αποτελεί ταμπού και σπανίως βγαίνει προς τα έξω είναι η σεξουαλική. Σε έρευνα που έγινε σε 280 μαθητές της Αγγλίας αυτή τη φορά, μόλις το 10% παραδέχτηκε ότι έχει πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ σχεδόν το 20% έγινε θεατής σε παρενόχληση συμμαθητή ή συμμαθήτριάς του. Τα ποσοστά γίνονται ακόμα πιο σοκαριστικά, μιας και το 30% των μαθητών παγκοσμίως έχουν πέσει θύμα παρενόχλησης στην άρνησή τους να συμμετέχουν σε σεξουαλικές πράξεις.
Οι συνέπειες του φαινομένου είναι πολλές μακροπρόθεσμα, όπως κατάθλιψη, θυμός, άγχος, κακή απόδοση στα μαθήματα, ανασφάλεια, τάσεις εκδίκησης και στις πιο σοβαρές περιπτώσεις αυτοκτονία, η οποία σε αυτή την περίπτωση ονομάζεται bullycide (από τις λέξεις bully και suicide). Οι αιτίες που οδηγούν μαθητές, καθηγητές, εξωσχολικούς παράγοντες και γονείς να παρενοχλήσουν μαθητές είναι πολλοί κι έχουν να κάνουν με βιώματα οικογενειακά, ανάγκη επιβεβαίωσης, ρατσιστικές πεποιθήσεις, ιστορικό ψυχικών διαταραχών, προβλήματα στο σπίτι, χωρισμένους γονείς και πολλές φορές ιστορικό δικών τους παρενοχλήσεων, μιας και πολλοί έχουν πέσει στο παρελθόν θύματα του φαινομένου.
Στην Αμερική, τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική προσπάθεια από φορείς, γονείς, καθηγητές και μαθητές να προστατεύσουν τους μαθητές που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους παρενοχλήσεις με αποτελεσματικά anti-bullying προγράμματα, εντός και εκτός μαθητικών πλαισίων. Αυτό είναι και το θέμα του ντοκιμαντέρ του Lee Hirsch με τίτλο “The Bully Project”, μιας συγκινητικής και ωμής ματιάς στο φαινόμενο που ταλανίζει εδώ και δεκαετίες την αμερικάνικη κοινωνία και έκανε πρεμιέρα στο Tribeca Film Festival του 2011.
Το φιλμ είναι στην ουσία ένα οδοιπορικό κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 2009-2010 σε οικογένειες με παιδιά που έχουν πέσει θύματα διαφορετικών ειδών παρενόχλησης στην Αμερική και πιο συγκεκριμένα στο Τέξας, στο Μισισιπή, στη Τζόρτζια, στην Αιόβα και στην Οκλαχόμα. Επιπλέον, ασχολείται με τις περιπτώσεις δύο παιδιών που έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας έπειτα από τη δική τους προσωπική εμπειρία, των Tyler Long και Ty Smalley.
Ο σκηνοθέτης ήταν στα μαθητικά του χρόνια θύμα παρενόχλησης και η προσπάθειά του αυτή είναι ό,τι πιο προσωπικό έχει γυρίσει ποτέ. Προσέγγισε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Fractured Atlas, ο οποίος τον χρηματοδότησε μερικώς για τα γυρίσματα, ενώ το πιο συγκινητικό είναι το γεγονός ότι μεγάλος μέρος του προϋπολογισμού (σχεδόν 25 χιλιάδες δολάρια) ανήκει σε online καταθέσεις ανθρώπων που θέλησαν να βοηθήσουν με τον τρόπο τους το project. Τα credits του σεναρίου ανήκουν στη Cynthia Lowen, ενώ τη μουσική υπογράφει ο Ion Michael Furjanic και το συγκρότημα Bishop Allen.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα στην αμερικάνικη κοινωνία, έτσι όπως το πραγματεύεται το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ. Είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που διαγράφει πορεία πολλών δεκαετιών κι έχει γίνει η αφορμή για πολλές συζητήσεις. Η λύση του είναι επιτακτική ανάγκη και οι διαστάσεις που έχει πάρει μέσα στη νέα δεκαετία είναι αντιστρόφως ανάλογες της ποιότητας ζωής του πολιτισμού μας. Κι αυτό από μόνο του λέει πολλά.
Νικόλας Μακροδημήτρης