ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ
Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Κωστή Ζουλιάτη με αφορμή το ντοκιμαντέρ "Αναπαράστασις" για τον μεγάλο μουσικοσυνθέτη
"Εκεί όπου δεν υπάρχει ψυχή
η μουσική τη δημιουργεί. Εκεί όπου υπάρχει ψυχή
η μουσική την συντηρεί".
Γιάννης Χρήστου
Χίος, Αύγουστος του 1968
"Αναπαράστασις" λέγεται το ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε...χθες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο αφιερώματος στον συνθέτη Γιάννη Χρήστου, αποτέλεσμα δέκα χρόνων έρευνας του μουσικού και σκηνοθέτη Κωστή Ζουλιάτη.
Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από έναν ημιτελή κύκλο 130 πολύτεχνων ψυχοδραματικών "τελετουργιών" που ο Χρήστου είχε αρχίσει να επεξεργάζεται κατά την ύστερη φάση της δημιουργίας του.
Στο ντοκιμαντέρ του Κωστή Ζουλιάτη περιλαμβάνεται υλικό από το Αρχείο Χρήστου, σπάνιο αρχειακό υλικό από τηλεοπτικά αφιερώματα, το ιστορικό φιλμ του Μίμη Κουγιουμτζή από τις πρόβες του Θεάτρου Τέχνης, ένα μοναδικό έγχρωμο φιλμικό ντοκουμέντο με οικογενειακές στιγμές του Χρήστου από την Αλεξάνδρεια, αποσπάσματα από ηχογραφήσεις, από συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό...
Στην ταινία μεταξύ άλλων μιλούν για τον Χρήστου οι Στέφανος Βασιλειάδης, Θόδωρος Αντωνίου, Νέλλη Σεμιτέκολο, Γρηγόρης Σεμιτέκολο, Φίλιππος Τσαλαχούρης, Μίλτος Λογιάδης, Ρούπερτ Χούμπερ...
Ο Χρήστου, γεννημένος στην Ηλιούπολη του Καΐρου στις 8 Ιανουαρίου 1926 από εύπορη οικογένεια, θα σπουδάσει οικονομικά και φιλοσοφία στο Καίμπριτζ της Αγγλίας, με τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και τον Μπέρτραντ Ράσελ, καθώς και ανώτερα θεωρητικά της μουσικής με διάφορους δασκάλους, ανάμεσα στους οποίους και ο Χανς Ρέντλιχ, μαθητής του Άλμπαν Μπεργκ. Τις μουσικές του σπουδές τις συνέχισε στην Ιταλία (Σιένα και Ρώμη, 1949-1953) με τους Βίτο Φράτσι και Μπρούνο Λαβανίνο, ενώ την ίδια χρονική περίοδο ασχολήθηκε και με την αναλυτική ψυχολογία, επηρεαζόμενος και από τον αδερφό του, ο οποίος σπούδαζε στο Ινστιτούτο Γιουνγκ στη Ζυρίχη. Ο Χρήστου, που σκοτώθηκε σε ηλικία 44 ετών σε τροχαίο στην Αθήνα τα ξημερώματα της 8ης Ιανουαρίου 1970 (ημέρα των γενεθλίων του) συγκαταλέγεται στις μεγάλες μορφές της μουσικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα, αν και ουσιαστικά παραμένει μέχρι σήμερα ένας μεγάλος άγνωστος.
* Τι σε παρακίνησε, όντας φοιτητής στο τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου στα τέλη της δεκαετίας του '90, αντικρίζοντας το όνομα του Γιάννη Χρήστου σε μια παρτιτούρα, και μπήκες σε αυτή τη δεκάχρονη περιπέτεια της ταινίας;
Δεν έχω ιδέα. Είδα ένα άγνωστο ελληνικό όνομα, σε ένα θρησκευτικό κείμενο... Ούτε γνώριζα τίποτε για τον κόσμο της αβανγκάρντ μουσικής εκείνη την εποχή. Κάπως με τράβηξε, δεν ξέρω. Μετά βέβαια όταν αρχίσαμε τις πρόβες με το έργο στο Πανεπιστήμιο μπήκα εντελώς μέσα, με "ρούφηξε".
* Πιστεύεις άξιζε δέκα χρόνια αφοσίωσης;
Ναι, και άλλα δέκα χρόνια θα άξιζε, η έρευνα κρατάει μια ζωή... Δεν είναι μια έρευνα για να καταλήξεις κάπου. Τώρα έχω ξεκινήσει το διδακτορικό μου για τον Χρήστου, μια μελέτη των χειρογράφων του...
* Πώς χρηματοδοτήθηκε η υλοποίηση της ταινίας;
Από την τσέπη μου και από την αφοσίωση φίλων, και με μια διαδικασία συνεισφοράς από "συνδρομητές" της ταινίας μέσω Ιντερνετ, με κάποια μικρά ανταλλάγματα. Για μας ήταν και πολιτικό θέμα, θέλαμε να κάνουμε μια ταινία για κάποιους που τη χρειάζονται, που την έχουν ανάγκη...
* Έχεις παρομοιάσει το έργο του Χρήστου με εκείνο του Μπαχ, ότι αποτελεί ένα "τέλος"...
Ναι, πιστεύω ότι οι μεγάλες περιπτώσεις στη μουσική είναι "αδιέξοδες", ότι πρέπει να τις ξεπεράσεις για να δημιουργήσεις κάτι νέο. Φαντάζομαι ότι και ο ίδιος αν ζούσε θα ξεπερνούσε τον εαυτό του. Άλλωστε αυτό έκανε συνέχεια, κάθε φορά που κατακτούσε κάτι, το άφηνε πίσω. Το πρώτο του έργο ήταν συμφωνική ορχήστρα και το τελευταίο μια μαγνητοταινία... Θα μπορούσε να γράφει συμφωνικά έργα και να γίνει διάσημος. Ο δρόμος γι` αυτόν ήταν στρωμένος.
* Συγκράτησα κάτι που ακούγεται κάποια στιγμή μέσα στην ταινία από τον Χρήστου: "Εγώ δεν είμαι μουσικός, είμαι φιλόσοφος που κάνει μουσική". Ξέρουμε ότι είχε μαθητεύσει πλάι στον Μπέρναρντ Ράσελ και τον Βιτγκενστάιν... Αλλά τι φιλόσοφος ήταν ο Χρήστου;
Ξέρεις, αυτό είναι το θέμα του διδακτορικού μου... Ο Χρήστου βάζει στο επίκεντρο τον άνθρωπο, αλλά όχι με τον τρόπο που τον προσεγγίζουν άλλοι φιλόσοφοι. Συνδυάζει το στοιχείο της θρησκευτικότητας με τον επιστημονικό ορθολογισμό, τον ενδιαφέρουν οι αρχαίες θρησκείες, ο βουδισμός, ο συγκρητισμός στη θρησκειολογία.
* Όλα αυτά για να οδηγηθεί πού; Στο υπερβατικό, την τελετουργία;
Για να απελευθερώσει τις δυνάμεις του ανθρώπου. Να δει τον άνθρωπο κάτω από όλες τις συνθήκες, όχι μόνο τις καλές... Σχετίζεται με την άτυπη "σχολή της ιερότητας", που συναντάμε στα κείμενα του Κίρκεγκωρ, αλλά και του Βιτγκενστάιν, ή στα θεατρικά του Μπέκετ...
* Και οι μουσικοί προπάτορες του Χρήστου;
Στην πρώτη περίοδο της δουλειάς του είναι σίγουρα ο Αλμαν Μπεργκ αλλά και ο Βάγκνερ. Αλλά γενικότερα ο Χρήστου έχει επηρεαστεί και από πολλά πρωτοποριακά σχήματα της εποχής εκείνης όπως το Living Theatre...
* Είχε επιγόνους ο Χρήστου;
Όχι, ούτε θα μπορούσε να έχει. Κάποιοι προσπάθησαν να τον μιμηθούν, αλλά ήταν αδύνατον...
* Στο έργο του "Επίκυκλος" τον Δεκέμβρη του 1968 (που προκάλεσε σκάνδαλο και οδήγησε στην αποπομπή του από την Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής στο Χίλτoν με απόφαση των συναδέλφων του) στα σκίτσα-οδηγίες για το έργο έχει σχεδιάσει ένα τανκς κοντά σε διαδηλωτές με πανό... Δεν είναι τόλμημα αυτό μέσα στη χούντα;
...Και κοντά σε αυτό έχει σχεδιάσει εικόνες με ποδόσφαιρο, τον Τζέιμς Μποντ, εικόνες του μαζικού θεάματος δηλαδή, ό,τι επικράτησε μέσα στη χούντα... Σαν να τα είχε προβλέψει όλα. Πάλι στον "Επίκυκλο" ο Σεμιτέκολο βγαίνει μέσα από ένα βουνό από εφημερίδες μουγκρίζοντας και τις σκίζει -μια σαφής αναφορά στη λογοκρισία. Ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο μού έχει διηγηθεί μάλιστα μια ιστορία, ότι στα 1968, όταν είχε βγει ένα διάταγμα της χούντας για υποχρεωτικό σημαιοστολισμό των κτηρίων, ο Χρήστου, που δεν ενδιαφερόταν γι' αυτά τα πράγματα, δεν είχε βάλει σημαία στο μπαλκόνι του, στη Βασιλίσσης Σοφίας. Ενας αστυνομικός που περνούσε από τον δρόμο και το είδε, ανέβηκε πάνω για να τους ελέγξει και να επιβάλει την τάξη. Ο Χρήστου, οργισμένος που τους διέκοψε την πρόβα, του απαντάει "Εκεί μέσα είναι το πανί" -το πανί!- "πήγαινε πάρτ`το και βάλε το εσύ". Κινδύνεψαν σοβαρά να τους κλείσουν μέσα...
Το ντοκιμαντέρ «Αναπαράστασις: Η ζωή και το έργο του Γιάννη Χρήστου» θα προβλήθηκε χθες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας, στις 8.30 μ.μ.). Επειτα από μια εισαγωγική ομιλία του σκηνοθέτη, η Νέλλη Σεμιτέκολο στο πιάνο και η μεσόφωνος Μαργαρίτα Συγγενιώτου θα παρουσιάσουν τα «Εξι τραγούδια σε ποίηση Τ. Σ. Ελιοτ» όπως τα συνέλαβε στην πρώτη γραφή ο Γιάννης Χρήστου.
Δισκογραφία Γιάννη Χρήστου
Τα τέσσερα CD του Σείριου με τις ιστορικές ηχογραφήσεις των έργων έχουν εξαντληθεί
εδώ και χρόνια. Ο τίτλος τους ήταν "Jani Christou Vol.I-IV".
Κυκλοφορεί το "Γιάννης Χρήστου - Ορχήστρα των Χρωμάτων", όπου η γνωστή ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη παίζει τη "Μουσική του Φοίνικα", τα "Εξι τραγούδια σε ποίηση Τ.Σ. Έλιοτ" και την "Τοκάτα για πιάνο και ορχήστρα".
Επίσης, κυκλοφορεί από τη βερολινέζικη αβανγκάρντ εταιρεία RZ ο δίσκος με τίτλο 'Jani Christou' (βινύλιο και CD), ο οποίος περιέχει ιστορικές ηχογραφήσεις (Εναντιοδρομία, Πράξις για 12, Επίκυκλος, Αναπαράστασις Ι & ΙΙΙ, Μυστήριον-πρόλογος/αφήγηση).
Υπάρχει και μια έκδοση από την ανεξάρτητη Yafka Records, με τίτλο "Γιάννης Χρήστου - Μάνος Χατζιδάκις - Δημήτρης Μητρόπουλος" με έργα των συνθετών για πιάνο (Γιώργος Κουρουπός) και φωνή (Σπύρος Σακκάς). Από τα έργα του Χρήστου, εκτελούνται τα "Εξι τραγούδια σε ποίηση Τ.Σ. Έλιοτ" -για πρώτη και μοναδική φορά με ανδρική φωνή.
